Atlantycka Wspólnota

Atlantycka Wspólnota,

koncepcja geopolit. zakładająca ukształtowanie się w epoce nowoż. wielonar. zbiorowości kulturowej, wyodrębnionej przez wspólny zasób wartości duchowych oraz osiągnięć materialnych, obejmującej społeczeństwa zamieszkujące kontynenty po obu stronach północnej części O. Atlantyckiego.

Do XV w. Atlantyk stanowił faktyczną barierę między całkowicie odseparowanymi od siebie cywilizacjami — śródziemnomorskoeur. i Indian Ameryki; kontakty amer.-eur., zapoczątkowane 1492 wyprawą K. Kolumba, miały charakter nierównoprawny — stroną aktywną, agresywnie ekspansywną byli Europejczycy; podbój, eksploatacja i kolonizacja Ameryki przez Hiszpanię i Portugalię od końca XV w., a od XVII w. również przez Holandię, Anglię i Francję, prowadziły — oprócz skutków polit. — do stworzenia transatlantyckich powiązań komunik. (początkowo rabunkowy import dóbr z Ameryki, później nasilająca się wymiana handl., migracje osadnicze) oraz stopniowego rozprzestrzeniania się cywilizacji eur. w Nowym Świecie; zanik przewagi Europy nastąpił w rezultacie zerwania 1776–1825 zależności polit. od Wielkiej Brytanii i Hiszpanii oraz wzrostu amer. potęgi gosp., demogr. i w XX w. polit.-militarnej, zwłaszcza Stanów Zjedn. Pozostały decydujące o wspólnotowości cechy: korzenie kulturowe wyrastające ze świata śródziemnomor. — intelektualno-artyst. dziedzictwo hellenizmu, prawnicza tradycja rzymska, religie judeochrześc. oraz osiągnięcia nowoż. — idee liberalizmu gosp. i polit., wcielanie w życie zasad demokracji przedstawicielskiej, racjonalizm nauki, dokonania nauk.-techn. i wysoki poziom życia materialnego. Wzmożenie oddziaływań intelektualnych i nauk.-techn., ułatwienia komunik., wyjątkowo intensywne powiązania transportowe (połowa świat. przewozów mor. i lotn., zarówno towarowych, jak i pasażerskich) pozwoliły na sformułowanie w XX w. tezy o Atlantyku jako „morzu śródziemnym” cywilizacji zachodniej — w nawiązaniu do roli Morza Śródziemnego dla świata antyku i średniowiecza. Ze względu na czynniki materialne, mniejsze nasilenie kontaktów handl. i przepływu osadników między Europą a Ameryką Łac. oraz istotny wkład cywilizacji indiańskiej w obecną kulturę latynoską, pojęcie Wspólnoty Atlantyckiej jest zawężane do obszaru Europy Zachodniej oraz Stanów Zjedn. i Kanady. Specyficzną, organizacyjną, polit.-wojsk. wersją takiej wspólnoty stał się powołany 1949 Pakt Północnoatlantycki (NATO), jako sojusz obronny „zachodnich demokracji” przed zewn., obcym ideol. zagrożeniem ze strony ZSRR. Zanik tego zagrożenia po 1989, w rezultacie rozpadu bloku sowieckiego, może spowodować osłabienie transatlantyckich więzi polit.-militarnych; natomiast obserwowany od lat 80. gwałtowny wzrost pozycji ekon. niektórych państw i regionów basenu Oceanu Spokojnego wskazuje na tracenie przez kraje Wspólnoty Atlantyckiej prymatu w gospodarce świat. oraz rodzi koncepcje dotyczące powstawania Wspólnoty Pacyfiku i roli tego akwenu jako trzeciego z kolei świat. „morza śródziemnego”.