Argentyna. Historia

Argentyna. Historia.

Terytorium obecnej Argentyny od lat 30. XVI w. było stopniowo opanowywane przez Hiszpanów (1536 P. de Mendoza zał. Buenos Aires). Aż do utworzenia 1776 wicekrólestwa La Platy stanowiło ono zaniedbaną część wicekrólestwa Peru, zarządzaną z Limy. W 1810 rada miejska Buenos Aires usunęła hiszpańskiego wicekróla, uznając formalnie władzę Ferdynanda VII i powołała juntę rządzącą w jego imieniu, a faktycznie niezależną (tzw. rewolucja majowa). W 1816, wobec próby odzyskania przez Hiszpanów Buenos Aires, kongres delegatów prowincji byłego wicekrólestwa w San Miguel de Tucumán ogłosił deklarację niepodległości Zjednoczonych Prowincji La Platy, obejmujących formalnie także Boliwię, Paragwaj i Urugwaj. Prowincja Buenos Aires, rozwinięta dzięki handlowi, głównie skórami i srebrem (z Boliwii), zamieszkana przez trzecią część ludności Argentyny, wysunęła się na czoło państwa; pampasy, stanowiące terytorium Indian i gauchos, faktycznie utrzymały niezależność, pozostając poza granicami Argentyny do końca lat 70. XIX w. W 1. poł. XIX w. trwały spory między prowincją Buenos Aires, zmierzającą do modelu scentralizowanego państwa (unitaryzm), a resztą kraju, która opowiadała się za rozwiązaniem federacyjnym, z szeroką autonomią dla prowincji rządzonych przez caudillos. 1835–52 trwała w Argentynie dyktatura J.M. de Rosasa, caudillo prowincji Buenos Aires. W rok po jego upadku została uchwalona konstytucja, tworząca w Argentynie system federalny (Konfederacja La Platy). Prowincja Buenos Aires dokonała secesji, lecz została pokonana i 1861 przyłączyła się do związku; wkrótce, dzięki przewadze ekonomicznej, zdominowała go. W 1865 Argentyna przystąpiła do sojuszu Brazylii i Urugwaju przeciw Paragwajowi (wojna paragwajska 1864–70) i wymusiła na nim odstąpienie części terytorium. W 1878–79 w walkach z Indianami podbiła i włączyła do swego terytorium pampasy, a 1881 zawarła z Chile układ o granicach w południowych Andach.

W ciągu kilku następnych dziesięcioleci Argentyna, dzięki imigracji (1860 liczyła 2 mln mieszk., 1857–1930 przybyło ok. 6 mln osób, głównie z Hiszpanii i Włoch), ekspansji kolei, wykorzystaniu pampasów do hodowli i rolnictwa oraz pomocy kapitału zagranicznego, gł. brytyjskiego, przeżyła rozkwit gospodarczego (połowa światowego eksportu wołowiny, znaczne udziały w handlu produktami zwierzęcymi i roślinnymi). Ścisłe związki z Europą czyniły ją zdecydowanym przeciwnikiem panamerykanizmu, forsowanego przez USA. Dopiero 1912 prez. R. Saenz Peña przeprowadził reformę, która ustanowając tajne wybory powszechne, obaliła rządy oligarchii wielkich właścicieli ziemskich, kupców i bankierów. W 1916 na prezydenta został wybrany radykał, H. Yrigoyen. Rządzący radykałowie również ulegli korupcji; podczas drugiej kadencji Yrigoyeny (1928–30) nastąpił wśród nich rozłam w wyniku niezadowolenia z „personalizmu” prezydenta. Reperkusje wielkiego światowego kryzysu gospodarczego i utrata przez rządzących kontroli nad wydarzeniami doprowadziły 1930 do przejęcia po raz pierwszy w Argentynie władzy przez armię. Za jej przyzwoleniem 1932–43 rządy sprawowała luźna koalicja konserwatystów i „antypersonalistycznych” radykałów, przy odzyskaniu faktycznej kontroli w państwie przez oligarchię.

Podczas II wojny światowej dopiero III 1945 Argentyna wypowiedziała formalnie wojnę Niemcom i Japonii. W 1943 doszło do kolejnej interwencji armii, która przejęła władzę i sprawowała ją do 1946. Wśród wojskowych wyróżniał się pułkownik J.D. Perón, kolejno minister pracy i opieki społecznej, mininister wojny oraz wiceprezydent. Wspomagany przez obdarzoną niezwykłą charyzmą żonę, E.M. Perón (Evitę), cieszącą się ogromną popularnością w społeczeństwie, w ciągu 2 lat stworzył sobie potężne zaplecze wśród różnych grup społ., m.in. robotników, rozwijając prawo pracy i budując silny ruch związkowy (peronizm). Po wygraniu 1946 wyborów, w sposób zdecydowany realizował, zwłaszcza podczas 1. kadencji, nacjonalistyczny program gospodarczy i polityczny, wywłaszczając będące we władaniu bryt. koleje i in. przedsiębiorstwa użyteczności publicznej oraz przyspieszając proces uprzemysłowienia pod silną kontrolą państwa, którego rola w całej gospodarce zwiększyła się znacznie; 1949 uchwalono nową konstytucję, która miała utrwalić rządy Peróna. W miarę narastania napięć społeczno-gospodarczych Perón usiłował dokonać korekt w programie, odstręczając tym swoich zwolenników, co przy wrogości sił zbrojnych, utracie wsparcia żony (zm. 1952) i sporze z Kościołem poderwało podstawy jego władzy. W 1955, w wyniku interwencji armii, został zmuszony do opuszczenia Argentyny. Przywrócono znowelizowaną konstytucję z 1853; odtąd rządy wojskowe przeplatały się z cywilnymi, przeważnie kierującymi się całkowicie różnymi założeniami politycznymi i społeczno-gospodarczymi. Prezydent gen. A. Lanusse, bezsilny wobec fali narastającej strajków, przemocy i niepowodzeń ekonomicznych, zdecydował się na pewną liberalizację (zaktywizowała peronistów) i przeprowadzenie 1973 wyborów. Wobec niedopuszczenia do nich przebywającego na wygnaniu Peróna, został wybrany jego zwolennik, H. Campora, który wkrótce doprowadził do ponownych wyborów i powrotu do władzy Peróna; fala przemocy nadal jednak narastała, a w ruchu peronistowskim ujawniły się silne sprzeczności. Po śmierci Peróna (1974) władzę przejęła, wybrana wcześniej na wiceprezydenta, jego druga żona, M.E. Martinez de Perón (Izabelita), która stanęła wobec narastającego chaosu, coraz intensywniejszej walki zbrojnej i katastrofy gospodarczej. Od 1976 ponownie rządy junty wojskowej; usiłując zdławić terroryzm wojskowi stosowali przemoc; jej ofiarami stało się co najmniej 10 tys. zabitych bądź „zaginionych”. Niepowodzenia doktrynalnie realizowanej wolnorynkowej polityki gospodarczej doprowadziły 1982 do demonstracji i strajków, wreszcie do starć w Buenos Aires. Próbą odzyskania przez rząd popularności była inwazja 1982 na Falklandy (Malwiny), stanowiące przedmiot sporu z Wielką Brytanią, lecz klęska przesądziła o losie junty.

Wybory 1983 przyniosły zdecydowane zwycięstwo kandydata radykałów, R. Alfonsina, nad podzielonymi peronistami. Mimo renegocjacji zadłużenia i podjętych przez jego rząd prób reform sytuacja gospodarczych Argentyny w chwili przyspieszonego przekazywania 1989 władzy wybranemu peroniście C.S. Menemowi była katastrofalna. Również sytuacja polityczna po 1986 uległa pogorszeniu, mimo pewnych sukcesów (1985 kompromis z Chile w sprawie granicy w Kanale Beagle). Menem, realizował opracowany przez min. gospodarki, D. Cavallo — liberalny, wolnorynkowy program stabilizacji ekonomicznej, który przyniósł bezsporne osiągnięcia: równowagę makroekon., wewn. i zewn. siłę peso, wzrost gospodarczy, ale coraz dotkliwiej odczuwalne stawały się społeczne koszty reform. Zmniejszały one stopniowo popularność Menema i peronizmu; w wyborach parlamentarnych 1997 peroniści zostali wyraźnie pokonani przez Sojusz na rzecz Pracy, Sprawiedliwości i Wykształcenia, w którym z radykałami spotkał się Front Solidarności Kraju (Frepaso); zmieniło to zasadniczo układ sił politycznych w kraju.

Rządowy program uzdrowienia gospodarki wzbudzał niezadowolenie i protesty społeczne. W XII 2001 doszło do gwałtownych wystąpień i protestów ludności w Buenos Aires; W I 2002, po trzykrotnej zmianie na najwyższym urzędzie, prezydentem został peronista E. Duhalde. Zapowiedział on utworzenie rządu jedności narodowej, jednak większość ministerstw obsadziła PS. Zmiana rządu nie przyniosła poprawy sytuacji w kraju. Po uwolnieniu kursu peso jego wartość spadła o ponad 70% w stosunku do dolara, ponad 55% Argentyńczyków żyło poniżej granicy ubóstwa. Brak postępu w reformowaniu państwa spowodował masowe demonstracje antyrządowe. Skłoniły one Duhalde do przyspieszenia wyborów prezydenckich. W V 2003 urząd prezydenta objął również peronista N. Kirchner, przeciwnik polityki narzucanej Argentynie przez MFW i rzecznik pogłębienia integracji regionalnej. W wyborach do Kongresu Narodowego XII 2003 proprezydenccy peroniści z Frontu na rzecz Zwycięstwa uzyskali większość w obu izbach. W okresie prezydentury Kirchnera nastąpiło ożywienie gospodarcze; władze państwowe i wymiar sprawiedliwości nasiliły działania w celu ukarania członków junty z lat 1976–82 i innych osób odpowiedzialnych za masowe zbrodnie tego okresu.

W wyborach parlamentarnych X 2007 zwyciężyli kandydaci Front na rzecz Zwycięstwa Kirchnera, a prezydentem została jego żona C. Fernández de Kircher, podobnie w wyborach X 2011. W wyborach parlamentarnych X 2015 peroniści zwyciężyli, jednak prezydentem został polityk centroprawicowy M. Macri.