Archimedes
 
Encyklopedia PWN
Archimedes, Archimḗdēs, ur. ok. 287 p.n.e., Syrakuzy, zm. ok. 212 p.n.e., tamże,
grecki matematyk, fizyk i inżynier, odkrywca i wynalazca.
Cytat
Kalendarium
Urodził się około 287 p.n.e. w Syrakuzach. Był synem astronoma Fidiasa, studiował w Aleksandrii, gdzie był uczniem Konona z Samos i przyjaźnił się z Eratostenesem z Cyreny oraz z Dositeosem z Peluzjum (wszystkim trzem dedykował później dzieła matematyczne); wedle tradycji, podczas pobytu w Egipcie wynalazł śrubę Archimedesa do podnoszenia wody. Poza tym całe życie spędził w Syrakuzach, w kręgu osób bliskich ich władcy, Hierona II, z którym był być może spokrewniony czy spowinowacony. Zachowała się pamięć o kilku spektakularnych czynach Archimedesa, będących świadectwem jego głębokiej wiedzy i dociekliwości w zgłębianiu praw fizyki, np. o zwodowaniu przez niego jednoosobowo za pomocą kołowrotu i skomplikowanego układu krążków linowych największego ówczesnego okrętu, Syrakuzji, o trzech masztach i 20 rzędach wioseł (z tej okazji tradycyjnie przypisuje mu się wynalezienie wielokrążka), czy o doświadczalnym udowodnieniu oszustwa złotnika, który przywłaszczył sobie część złota powierzonego mu na sporządzenie korony (wraz z anegdotą, że rozwiązał ten problem podczas kąpieli w wannie). Wiadomo też, że skonstruował wiele wymyślnych, nowatorskich, zadziwiająco skutecznych machin wojennych do obrony Syrakuz oblężonych przez Rzymian (przypisywane mu wówczas spalenie floty rzymskiej, na którą miał skierować promienie słoneczne za pomocą zwierciadeł, jest dużo późniejszym zmyśleniem) i że podczas zdobycia miasta został zabity (ponoć zagłębiony w rozważaniach nad nakreślonymi na ziemi rysunkami) przez żołnierza rzymskiego. Większość tych anegdotycznych szczegółów znamy z pism autorów rzymskich — wiemy też od nich, że skonstruowane przez Archimedesa planetarium trafiło jako łup do Rzymu oraz że na jego grobie ustawiono walec z wpisaną weń kulą. Nie zachowała się natomiast biografia Archimedesa, napisana przez zaprzyjaźnionego z nim Heraklidesa.
Wybitny uczony starożytności
Archimedes powszechnie jest uznawany za najwybitniejszego matematyka starożytności (i jednego z największych w dziejach). Podobnie jak inni mu współcześni, zajmował się głównie geometrią, gdyż arytmetykę utrudniał nieporęczny system zapisu liczb (wprawdzie sam wymyślił ulepszony sposób wyrażania wielkich liczb, ale nie znano jeszcze algebry). Toteż geometrii jest poświęconych osiem z dziesięciu zachowanych prac matematycznych przypisywanych Archimedesowi (O kuli i walcu, O wymierzaniu koła, O konoidach i sferoidach, O liniach spiralnych, Kwadratura paraboli, Lematy, Stomachion, Metoda, Optyka), zaś tylko dwie arytmetyce (O liczbie piasku, O problemie bydła). Archimedes stworzył metodę wyznaczania środków ciężkości figur płaskich. Zajmował się też obliczaniem powierzchni i objętości figur i brył ograniczonych liniami krzywymi. Wynalazł w tym celu „metodę miareczkowania”, polegającą na kolejnych przybliżeniach do rozpatrywanej figury wpisywanych w nią i opisywanych na niej wielokątów — operował więc w istocie pojęciem granicy (stosowanym od XVII w., a zdefiniowanym w XIX w.), co pozwala go uznać za prekursora rachunku nieskończonościowego. Przy użyciu tej metody oszacował, jako pierwszy, dokładną wartość liczby π, jako zawartą pomiędzy 3 10/70 a 3 10/71 (wcześniej przyjmowano, że wynosi ona 3).
Zachowały się też dwie prace Archimedesa z dziedziny fizyki (O równowadze płaszczyzn, O ciałach pływających). Odkrył prawo Archimedesa (wyporu), jako pierwszy zajmował się porównywaniem ciężarów właściwych ciał, opracował prawo dźwigni, udowodnił je matematycznie i rozwinął teorię zyskowności mechanicznej. Wbrew tendencjom i modom epoki, nie wahał się wykorzystywać posiadanej wiedzy do rozwiązywania problemów praktycznych — dokonując wynalazków i konstruując pomysłowe urządzenia. Był więc pierwszym w dziejach wielkim uczonym i zarazem inżynierem.
Zmarł około 212 p.n.e. w Syrakuzach.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Archimedesa spirala rys. A. Dukata/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Archimedesowe wielościany rys. J. Babicki, L. Maminajszwili/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Kwadratura koła Archimedesa, OX, OY i styczna do spirali Archimedesa w punkcie (r, 0) tworzą trójkat o polu πr2 wyk. A. Dukata/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia