Apollinaire Guillaume
 
Encyklopedia PWN
Apollinaire
[apolinẹ:r]
Guillaume Wymowa, właśc. Wilhelm Apollinaris Kostrowicki, ur. 26 VIII 1880, Rzym, zm. 9 XI 1918, Paryż,
francuski poeta i prozaik, pochodzenia polskiego.
Cytat
Kalendarium
Urodził się 26 VIII 1880 w Rzymie. Dzieciństwo i młodość spędził w Rzymie, Monako, Cannes i Nicei, gdzie uczęszczał do szkół; po przyjeździe do Paryża (1899) imał się różnych prac: 1901–02 jako prywatny nauczyciel przebywał w Nadrenii (pobyt w Niemczech, wędrówka po kraju oraz Austrii i Czechach dostarczyły motywów i tematów poetyckich, np. do cyklu wierszy reńskich ze zbioru Alkohole), był urzędnikiem bankowym, dostawcą powieści w odcinkach, współpracował z czasopismami („Vers et Prose”, „La Plume”, „La Phalange”, „Mercure de France”) i redagował własne (1903–04 „Le Festin d’Ésope”, 1912–14 „Les Soirées de Paris”), wydawał teksty francuskie i obcych pisarzy libertyńskich, sam też pisał powieści erotyczne (Jedenaście tysięcy pałek 1907, wydanie polskie 1991). W 1914 zgłosił się na ochotnika do wojska; 1916 ranny w głowę, przebywał w szpitalu; po powrocie do Paryża włączył się w nurt życia artystycznego; zmarł 2 dni przed zakończeniem wojny na grypę hiszpankę 9 XI 1918 w Paryżu.
Między symbolizmem a nadrealizmem
W twórczości, będącej połączeniem tradycji i nowatorstwa, ogniwem między symbolizmem a nadrealizmem, Apollinaire dokonał próby zbliżenia nowych tendencji w poezji do osiągnięć nowoczesnego malarstwa (głównie kubizmu) i tak powstałej formie sztuki nadał nazwę orfizm. Związany ze środowiskiem awangardy literackiej i artystycznej, Apollinaire entuzjazmował się malarstwem naiwnym H. Rousseau i sztuką Czarnej Afryki, etnografią, wierzeniami, mitami, był przyjacielem fowistów i kubistów oraz ich zagorzałym obrońcą (Kubiści. Rozważania estetyczne 1913, wydanie polskie 1959, zbiór artykułów Chroniques d’art 1961). Czynnie uczestnicząc w życiu awangardy artystycznej, został z biegiem lat uznany za jej przywódcę. Predestynowały go do tej roli m.in. liczne wypowiedzi teoretyczno-programowe: w odczycie La Phalange Nouvelle (1908) uznał symbolizm za podstawę nowoczesnej poezji francuskiej, „manifestem-syntezą” Antytradycja futurystyczna (1913) potwierdził swoje związki z awangardą artystyczną epoki i zainteresowanie estetyką futuryzmu, a w artykule Duch nowych czasów i poeci (1917) ogłosił, że awangarda poetycka łączy tradycję z nowatorstwem, a jej „najważniejszym efektem nowoczesnym” jest zaskoczenie.
Alkohole, Kaligramy
Zafascynowany nowoczesną cywilizacją techniczną i jej możliwościami (kinem, telefonem, fonografem, samolotem) oraz najzwyklejszą codziennością („spadająca chusteczka może być dla poety dźwignią, za pomocą której poruszy on cały wszechświat”), Apollinaire szukał coraz bardziej zdecydowanie nowych środków wyrazu. Owocem poszukiwań były kolejne tomy poetyckie, od postsymbolistycznego zbioru epigramatów Zwierzyniec albo Świta Orfeusza (1911, z drzeworytami R. Dufy’ego, wydanie polskie 1963) po nowatorskie Alkohole (1913) i Kaligramy (1918). Wzorem kubistów Apollinaire rozbijał rzeczywistość na fragmenty, stosując jukstapozycję (zestawienie luźnych zdań odległych treściowo) oraz symultanizm; rozluźniał składnię (m.in. stosując inwersję), rezygnował ze znaków przestankowych, by zwiększyć wieloznaczność wiersza; tworzył wiersze-obrazy, które, naśladując zarysy rzeczy przedstawionych (obok zegarka leży krawat, nad wodotrysk wzlatuje zasztyletowana gołębica), realizują postulat „liryzmu wzrokowego”, oraz wiersze-rozmowy składające się z urywków zdań, co podkreśla ich nieciągłość tematyczną (Kobiety, Poniedziałek ulica Christine, a zwłaszcza Okna). Jego poezja, na przemian melancholijna, kpiarska i groteskowa, łącząca fragmenty mitów, biblijnych reminiscencji i średniowiecznych legend ze scenami wielkomiejskiego pejzażu, posługująca się formami regularnymi i wierszem wolnym, przechodząca od verlainowskiej śpiewności do prozy, tworzy nowy typ wrażliwości artystycznej.
Proza poetycka
Zainteresowanie Apollinaire”a mitem, fantastyką, egzotyką dnia codziennego znalazło wyraz także w prozie poetyckiej: Gnijący czarodziej (1909, opowieść traktująca o niemożności porozumienia między kobietą a mężczyzną), Onirokrytyka (1908 — utwór wykorzystujący mechanizm snu) oraz w zbiorach opowiadań: Heretyk i Ska (1910, wydanie polskie 1928) i Poeta zamordowany (1916, wydanie polskie 1966). Jego upodobanie do groteski i absurdu najpełniej ujawniło się w sztuce Piersi Tyrezjasza (1917, wystawienie polskie 1962), określonej przez autora jako „dramat nadrealistyczny”. Wyrażając dla Apollinaire’a podziw, A. Breton i jego grupa przejęli termin, nazywając się nadrealistami.
Bibliografia
Wybór poezji, opracowanie i wstęp J. Kwiatkowski, «Biblioteka Narodowa», S. II nr 176, Wrocław 1975;
Listy do Madeleine, Kraków 1977;
Wybór pism, opracowanie i wstęp A. Ważyk, Warszawa 1980;
Oeuvres complètes, vol. 1–4, éd. M. Décaudin, Paris 1965–66;
Oeuvres poétiques, Paris 1965;
Oeuvres en prose complètes, vol. 2–3, Paris 1991–93.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Apollinaire Guillaume, Laurencin Marie, Grupa artystów (od lewej — P. Picasso, M. Laurencin, G. Apollinaire, F. Olivier), 1908fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Apollinaire Guillaume, rysunek wykonany przez P. Picassafot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Apollinaire Guillaume, 1880–1918, poeta francuski, przywódca awangardy poetyckiej.fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia