Antoniusz Marek, Marcus Antonius, ur. 82 r. p.n.e., zm. 1 VIII 30 r. p.n.e., Aleksandria,
rzymski wódz i polityk.
Antoniusz Marek
Encyklopedia PWN
fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Urodził się 82 r. p.n.e. Pochodził ze znakomitej rodziny plebejskiej, był synem Marka Antoniusza Kretyka i Julii Antonii, córki Lucjusza Cezara (konsula 91 r.), wnukiem Marka Antoniusza (konsula 99 r.). Po śmierci ojca wychowywał się u ojczyma Korneliusza Lentulusa, skazanego (63 r.) na śmierć jako głównego współpracownika Katyliny. W 57–55 r. był legatem Aulusa Gabiniusza, odznaczył się w wyprawie do Egiptu; 54–51 r. służył w Galii jako legat i kwestor Cezara (odegrał wielką rolę w bitwie pod Alezją); 50 r. został augurem, pod koniec tegoż roku trybunem plebejskim; 4 I 49 r., wraz z Kwintusem Kasjuszem, zgłosił weto wobec zarządzeniu senatu (senatus consultum ultimum) pozbawiającego Cezara namiestnictwa w Galii i ogłaszającego stan wojenny (spowodowana tym ucieczka trybunów z Rzymu posłużyła Cezarowi za pretekst do przekroczenia Rubikonu).
Współpracownik i przyjaciel Cezara
Podczas wojny domowej był najbliższym współpracownikiem Cezara, 48 r. zdołał — mimo blokady morskiej zwolenników Pompejusza Wielkiego — przeprawić się przez Adriatyk z armią, która podwoiła siły Cezara na Bałkanach; brał udział w bitwie pod Farsalos jako dowódca lewego skrzydła wojsk Cezara; mianowany dowódcą jazdy przy Cezarze — dyktatorze (48–46 r.), sprawował władzę w Italii. W testamencie Cezara spadkobierca, wraz z Brutusem (zabójcą Cezara), gdyby główni sukcesorzy (wnukowie sióstr Cezara) nie chcieli przejąć spadku; 44 r. konsul wraz z Cezarem; podczas Luperkaliów (15 II 44 r.) 3 razy usiłował włożyć Cezarowi diadem królewski; po idach marcowych dążył do uniknięcia nowej wojny domowej (amnestia dla zabójców Cezara, ugoda z Sekstusem Pompejuszem), antagonizując weteranów Cezara, co wykorzystał adoptowany syn dyktatora, August, do buntu przeciw Markowi Antoniuszowi; wobec odmowy zabójcy Cezara, Brutusa, oddania kluczowej prowincji, Galii Przedalpejskiej, której namiestnictwo Marek Antoniusz uzyskał od zgromadzenia (Brutus miał je od Cezara), usiłował zdobyć ją siłą, co wykorzystali republikanie, aby ogłosić go wrogiem państwa; po walkach pod Mutiną (43 r.; obecnie Modena), wycofał się za Alpy, gdzie na jego stronę przeszedł Lepidus oraz legiony Galii i Hiszpanii; na ich czele pokonał Brutusa i wrócił do Italii, gdzie zawarł z Augustem i Lepidusem II triumwirat; był dowódcą w kampanii przeciw zabójcom Cezara, których rozgromił pod Filippi (42 r.).
Po śmierci Cezara
Jako pan wschodniej części imperium i wódz większości legionów zdobył czołową pozycję w państwie, którą stracił wskutek wojny peruzyńskiej; 40 r. zawarł w Brundisium układ z Augustem (przypieczętowany małżeństwem Marka Antoniusza z Oktawią, siostrą Augusta), uznając jego władzę nad Italią i zachodnim imperium w zamian za swobodę zaciągu legionistów. Szykując się do wyprawy na Partów, mimo ciągłego łamania porozumienia przez partnera, pomógł mu zniszczyć Sekstusa Pompejusza; po niepowodzeniu wyprawy partyjskiej (36 r.), podbił Armenię (34 r.); zreorganizował władzę Rzymu na wschodzie, obok prowincji stworzył nowy system lennych państw, który utrzymał się przez sto lat. Od 37 r. był w związku z królową Egiptu, Kleopatrą VII; 32 r., wobec nieuchronnej wojny z Augustem, rozwiódł się z Oktawią; 2 IX 31, pod Akcjum, z niezrozumiałych przyczyn opuścił pole walki, co sprawiło, że jego flota i armia przeszły na stronę rywala; oblężony w Aleksandrii, 1 VIII 30 r. p.n.e. popełnił samobójstwo.
W oczach Cycerona
Obraz Marka Antoniusza, współtwórcy nowej monarchii rzymskiej i organizatora imperialnego porządku na wschodzie, został w tradycji karykaturalnie zniekształcony przez jego osobistego wroga, Cycerona (Filipiki), i propagandę zwycięskiego Augusta. .
