Angola. Historia

Angola. Historia.

Tereny obecnej Angoli zostały zasiedlone prawdopodobnie w I tysiącleciu p.n.e. przez zbieracko-łowiecki lud Buszmenów. Napływające od VII w. n.e. ludy Bantu wyparły Buszmenów na południe. Bantu utworzyli tu dobrze zorganizowane i zaawansowane w wewnętrznym rozwoju królestwa. Północna część Angoli znajdowała się w państwie Kongo powstałym w XIV w., podobnie jak leżące na południe, w centralnej części Angoli, państwo Ndongo, którego władcy nosili tytuł ngola (od niego pochodzi nazwa kraju). Do połowy XV w. Ndongo było zależne od Konga, panował w nim ustrój wczesnofeudalny z silnymi przeżytkami układu rodowo-plemiennego i niewolniczego. W tym czasie powstało również królestwo Matamba nad rzeką Kuango. Na przełomie 1482 i 1483 żeglarz portugalski, D. Cão, dotarł do ujścia Konga i dalej na południe do przylądka Frio. Od początku XVI w. wybrzeża były opanowywane przez Portugalczyków, którzy 1575 interweniowali zbrojnie w wojnie między Kongiem i Ndongo, a 1576 założyli miasto São Paulo de Luanda, czyniąc je centrum handlu niewolnikami (Angola stała się główną bazą wywozu niewolników do Brazylii, dokąd kierowano po 10 tys. osób rocznie). Od 1579 stopniowy podbój terytoriów wzdłuż rzeki Kuanzy, 1592 utworzenie administracyjnego zarządu kolonialnego. Po stłumieniu powstania (1580–97) Portugalczycy zaczęli przenikać w głąb kraju; 1623–48 stoczyli wojnę z władczynią Ndongo, Anną Nzingą. Po wojnie państwo to zaczęło się rozpadać. 1640–48 wybrzeże Angoli opanowali przejściowo Holendrzy, wyparci jednak przez Portugalczyków, którzy 1671 podbili Ndongo i Matambę, a w latach następnych również wnętrze kraju.

W XVIII w. kolonia dzieliła się na 2 królestwa: Angolę i Benguelę, zarządzane przez generalnego gubernatora. Po ustaleniu granic w końcu XIX w. (konwencje z 1885–94 między Portugalią a Belgią, Niemcami i Wielką Brytanią), Angola stała się formalnie kolonią p.n. Portugalska Afryka Zachodnią — w rzeczywistości jednak wojska portugalskie zajęły cay kraj dopiero na początku lat 20. XX w. Akt Kolonialny z 1930 ustanowił Angolę posiadłością bezpośrednio zarządzaną przez metropolię. Podobnie jak w innych koloniach, Portugalczycy stosowali system tzw. bezpośredniego zarządu o charakterze asymilacyjnym, do połowy XX w. całkowicie eliminowali tradycyjne elity władzy i wprowadzali na ich miejsce własną administrację, dążyli do rozbicia starych struktur społeczno-politycznych. W 1951 na mocy ustawy Angola została połączona z Portugalią jako jej zamorska prowincja. Zgodnie z głoszoną przez premiera Portugalii, A. de Oliveirę Salazara, koncepcją portugalskiego integralizmu (opartą na doktrynie tzw. luzotropikalizmu), ogłoszono 1954 Statut krajowców, który podzielił ludność Angoli na tzw. assimilados (zasymilowanych, czyli cywilizowanych) i tzw. indigenos (tubylców, czyli niecywilizowanych); assimilados (stanowiący zaledwie ok. 0,25% ludności kraju) otrzymali portugalskie prawa obywatelskie, gdyż mówili po portugalsku, posiadali odpowiedni cenzus majątkowy i wyrzekli się związków plemiennych, natomiast indigenos byli pozbawieni praw obywatelskich. Od lat 50. rząd Portugalii popierał masową emigrację Portugalczyków do Angoli (1955 mieszkało tu 110 tys. kolonistów, 1961 — 220 tys., a 1971— 350 tys.) oraz szybki rozwój gospodarczy (1953–67 na inwestycje w Angoli przeznaczono 14 mld escudos); 1961 w ramach programu reform kolonialnych zniesiono Statut krajowców.

W 1954 powstał Związek Ludności Angoli (UPA) pod wodzą A. Holdena Roberto, skupiający członków plemienia Kongo, organizacja konserwatywna, związana z Zachodem — 1964 przekształcony w Narodowy Front Wyzwolenia Angoli (FNLA). W 1956 założono Ludowy Ruch Wyzwolenia Angoli (MPLA), z A.A. Neto na czele, grupujący przedstawicieli różnych plemion (ale gł. Mbundu), głoszący hasło niepodległości, o lewicowej orientacji. W 1960 UPA i MPLA zawarły porozumienie o współpracy; 1961 MPLA dokonał pierwszej akcji zbrojnej w Luandzie, a 1962 UPA zainicjował wybuch powstania w północnej Angoli, brutalnie stłumionego przez Portugalię. W 1962 UPA utworzył w Kinszasie Rewolucyjny Rząd Angoli na Wygnaniu (GRAE) z Holdenem Roberto jako premierem — uzyskał on poparcie OJA. W 1964 MPLA wznowił działania zbrojne w kolonii. W 1965 powstał Front Wyzwolenia Enklawy Kabindy (FLEC) z L. Ranque Franque na czele, dążący do oderwania roponośnej Kabindy od Angoli. W 1966 ONZ uznała politykę Portugalii w A. za „zbrodnię przeciwko ludzkości”. W 1966 doszło do rozłamu w FNLA i powstania pod wodzą byłego ministra spraw zagranicznych GRAE, J.M. Savimbiego, Narodowego Związku na rzecz Całkowitej Niepodległości Angoli (UNITA), reprezentującego największe plemię Angoli — Mbundu.

Trwała zaciekła rywalizacja o hegemonię w walce antykolonialnej. W 1968 OJA wycofała poparcie dla GRAE, a 1972 wymusiła na MPLA i FNLA powołanie wspólnej Rady Wyzwolenia Angoli z Holdenem Roberto na czele; nie wpłynęło to jednak na złagodzenie sprzeczności w ruchu wyzwoleńczym, który zyskał sobie w tym okresie duże poparcie na arenie międzynarodowej. Po upadku 1974 autorytarnego reżimu w Portugalii nowe demokratyczne władze zapoczątkowały dekolonizację Angoli. We IX 1974 Zjednoczony Opór Angoli (RUA), skupiający osadników portugalskich, usiłował dokonać zamachu stanu i nie dopuścić do ogłoszenia niepodległości A. W I 1975 odbyła się w Algarve konferencja konstytucyjna, na której uzgodniono przyznanie niepodległości oraz powołanie przejściowego rządu z udziałem MPLA, FNLA i UNITA. Od lutego trwały walki między nimi, które przekształciły się od lipca w wojnę domową; w sierpniu FLEC ogłosił niepodległość Kabindy, uznaną przez kilka państw. 11 XI 1975 przewodniczący MPLA, Neto, ogłosił powstanie Ludowej Republiki Angoli ze stolicą w Luandzie, obejmując stanowisko jej prezydenta — tego samego dnia FNLA i UNITA utworzyły Ludowo-Demokratyczną Republikę Angoli ze stolicą w Huambo (prezydentem został Holden Roberto, a premierem Savimbi). Z wielką pomocą wojskową ZSRR, NRD i Kuby MPLA podjął ofensywę przeciwko siłom FNLA i UNITA oraz oddziałom RPA na południu i jednostkom zairskim, atakującym od północy. II–III 1976 siły rządowe opanowały większość kraju, zmuszając do wycofania się wojska RPA i Zairu. W 1976 Angolę przyjęto do ONZ i OJA.

Konstytucja z 1975 wprowadziła jednopartyjny system polityczny wzorowany na państwach komunistycznych. Angola przyłączyła się do ugrupowania państw frontowych Afryki Południowej i krajów o orientacji socjalistycznej. Od 1977 wznowienie działalności zbrojnej i sabotażowej organizacji opozycyjnych: UNITA, FNLA, FLEC oraz nowo utworzonego Ruchu na rzecz Wyzwolenia Kabindy (MOLICA), której celem było obalenie władzy MPLA-PT lub rozczłonkowanie Angoli na kilka odrębnych państw. Od 1978 stałe ataki armii RPA na A. w odwecie za popieranie ruchu wyzwoleńczego w Namibii. Po śmierci Neto (1979) prezydentem A. i przewodniczącym MPLA-PT został J.E. Dos Santos. W 1981–83 UNITA opanował duże obszary południowo-wschodniej Angoli, a 1984 Savimbi zaproponował utworzenie rządu jedności narodowej z udziałem swojej organizacji (Dos Santos odrzucił tę ofertę). 1986–87 nastąpiła eskalacja militarnego nacisku RPA na Angolę i rozszerzanie się zbrojnej aktywności UNITA w południowo-wschodniej Angoli. W 1988 rokowania między Angolą, Kubą, RPA i USA przy pośrednictwie ZSRR zakończyły się w grudniu podpisaniem porozumienia w sprawie niepodległości Namibii i układu o wycofaniu oddziałów kubańskich z Angoli.

W XII 1990 MPLA-PT zadeklarował odejście od marksizmu, dążenie do demokracji i gospodarki rynkowej; 1991 nastąpiła legalizacja systemu wielopartyjnego, podpisano też w maju porozumienia w Estoril, kończące formalnie wojnę domową. We IX 1992 odbyły się wybory parlamentarne i prezydenckie w obecności obserwatorów ONZ: zwyciężył dotychczasowy prezydent A., Dos Santos i rządzący MPLA (odrzucił nazwę MPLA-PT); Savimbi zakwestionował wyniki wyborów i UNITA w listopadzie wznowił wojnę domową. W 1993 tzw. wojna o miasta i niepowodzenie wysiłków mediacyjnych USA, Rosji, Portugalii i ONZ. W 1995 ONZ skierowała do Angoli 7 tys. żołnierzy sił pokojowych, wycofane 1999 po wznowieniu walk. W tym samym roku A. wzięła udział w wojnie w Demokratycznej Republice Konga po stronie prezydenta L.-D. Kabili, uzasadniając to koniecznością likwidacji baz UNITA na terenie tego kraju. Do połowy 2001 armia rządowa rozbiła główne siły UNITA, która jednak kontynuowała walkę partyzancką, zdobywając zaopatrzenie w zamian za diamenty wydobywane na opanowanych terytoriach. Po śmierci przywódcy UNITA, J.M. Savimbiego (II 2002), doszło do porozumienia pokojowego jego następców z rządem Angoli, które przewidywało przekształcenie UNITA w partię polityczną i wejście jej przedstawicieli do administracji państwowej, wcielenie większości bojowników UNITA do armii rządowej. Wybory parlamentarne (pierwsze od 1992), kilkakrotnie przesuwane w czasie, ostatecznie przeprowadzono w 2008, a kolejne odbyły się w 2012 (w obu zwyciężyła MPLA).