Albania. Historia
 
Encyklopedia PWN
Albania. Historia.
W starożytności terytorium obecnej Albanii zamieszkane było przez Ilirów. W II w. p.n.e. dostało się pod panowanie rzymskie (prowincje Epir, Macedonia i Dalmacja), a potem bizantyńskie. Na przełomie VI i VII w. napłynęli z północy Słowianie. Chrystianizacja trwająca od I w. n.e. dokonała się ostatecznie w obrządku greckim. Od IX w. o ziemie albańskie rywalizowały ze słabnącym Bizancjum Bułgaria, Wenecja, Andegaweni sycylijscy i Serbia. Na przełomie XII i XIII w. istniało pierwsze księstwo albańskie, Arberia, ze stolicą w Kruji. W latach 30. XV w. niemal całą Albanię podbili Turcy. W 1443 wybuchło pierwsze antytureckie powstanie pod wodzą Skanderbega, któremu udało się utworzyć niezależne państwo. ok. 1479 Albanię ponownie zajęli Turcy (bez górskich enklaw na północy i południu). Podzielona na 6 sandżaków stała się częścią wilajatu Rumelii. Feudałowie albańscy w większości przyjęli islam, zachowując majątki i przywileje. Status religii dominującej osiągnął islam znacznie później. Na przełomie XVIII i XIX w. południową Albanię, część Grecji i Macedonii skupił pod swym panowaniem Ali Pasza z Tepeleny.
Na XIX w. przypadło odrodzenie świadomości narodowej Albańczyków, którzy zaczęli wkraczać na drogę walki zbrojnej. W 1878 utworzono w Prizrenie Ligę Albańską, która dążyła do autonomii kraju. Po wybuchu I wojny bałkańskiej (X 1912) ziemie albańskie zajęły wojska koalicji antytureckiej. Wobec groźby rozbioru kongres przedstawicieli ludności we Wlorze XI 1912 proklamował niepodległość Albanii. W XII 1912 konferencja ambasadorów w Londynie zadecydowała o utworzeniu autonomicznego państwa pod władzą zwierzchnią Turcji i protektoratem mocarstw europejskich, a VII 1913 przyznała Albanii niepodległość pod nadzorem mocarstw i wytyczyła granice kraju, poza którymi znalazło się przyznane Serbii Kosowo. W III 1914 władcą A. został niemiecki książę Wilhelm Wied, ale już IX 1914 musiał zrezygnować z tronu. W czasie I wojny światowej kraj okupowały wojska Włoch, Grecji, Francji, Serbii, Czarnogóry i Austro-Węgier. Powojenne plany podziału Albanii między Włochy, Królestwo SHS i Grecję nie powiodły się. Konferencja ambasadorów w Londynie 1920 zatwierdziła niepodległość kraju. Państwowość kształtowała się w atmosferze zatargów plemiennych i religijnych, walki o władzę między wielkimi właścicielami ziemskimi i chłopskich żądań reformy agrarnej. W XII 1924 liberalny rząd F.S. Noli został obalony przez Ahmeda beg Zogu, który wprowadził w kraju dyktaturę (od 1925 jako prezydent, od 1928 jako król Albańczyków Zog I). Od 1926 Zogu związał się wojskowo, politycznie i gospodarczo z Włochami. W związku z próbą uniezależnienia się i zwróceniem się o pomoc do Wielkiej Brytanii Włochy zajęły Albanię (7 IV 1939) i obaliły króla Zogu I.
Po kapitulacji Włoch (10 IX 1943) Albanię okupowały wojska niemieckie. W czasie II wojny światowej rozwinął się silny ruch oporu, zwłaszcza Komunistycznego. Rywalizujące z komunistami ugrupowania zostały przez nich pod koniec wojny rozbite. W XI 1944 Niemcy opuścili Albanię. Władzę objęła partia komunistyczna (1948–91 p.n. Albańska Partia Pracy, APP). Z jej inspiracji przeprowadzono reformę rolną i nacjonalizację przemysłu, kraj ogłoszono republiką ludową. Po wojnie część kierownictwa partyjnego (m.in. K. Xoxe) opowiadała się za unią z Jugosławią; przeciwnikom zjednoczenia obu państw (m.in. E. Hoxha) udało się 1948 odrzucić projekt unii. Zacieśniła się współpraca polityczna i gospodarcza z ZSRR, która umożliwiła przywódcy APP, Hoxhy, wprowadzenie dyktatury typu stalinowskiego. Społeczeństwo zostało poddane sięgającej absurdu propagandzie i masowemu terrorowi. W 1949 Albania została członkiem RWPG, 1955 — ONZ i Układu Warszawskiego. Po 1960 nastąpiło gwałtowne pogorszenie stosunków z ZSRR i innymi państwami Układu Warsz. (oprócz Rumunii). W 1962 Albania przestała uczestniczyć w pracach RWPG, 1968 wystąpiła z Układu Warsz. i nawiązała, trwającą do 1978, szeroką współpracę polityczną i gospodarczą z ChRL. Jako jedyne z państw europejskich Albania nie podpisała Aktu końcowego KBWE w Helsinkach (1975). Po śmierci Hoxhy (1985) APP pod przywództwem R. Alii powoli liberalizowała represyjną politykę wewnętrzną.
Pod koniec lat 80. ujawniła się katastrofalna sytuacja gospodarcza kraju. W 1989 przez Albanię przeszła fala manifestacji antyrządowych, a latem 1990 doszło do zamieszek w Tiranie i masowego napływu przeciwników systemu komunistycznego do ambasad. W VII 1990 ok. 5 tys. Albańczyków, którzy znaleźli schronienie w zagranicznych przedstawicielstwach dyplomatycznych, za zgodą władz opuściło kraj. W I 1991 A. ogarnęła fala strajków o podłożu ekonomicznych i politycznych, ale w wyborach parlamentarnych III 1991 wygrała APP. Parlament wybrał na prezydenta Alię i uchwalił nową konstytucję, w której zmieniono nazwę państwa na Republikę Albani. Pod wpływem majowego strajku generalnego władze APP przeprowadziły X zjazd partii (10–13 VI 1991), na którym zwolennicy reform zmienili nazwę partii na Albańska Partia Socjalistyczna (APS). Pod presją społeczną w III 1992 odbyły się wolne wybory parlamentarne, zakończone zwycięstwem opozycji demokratycznej. Nowy parlament wybrał na prezydenta S. Berishę, przewodniczącego APD. Pod jego przywództwem podjęto rozległą akcję dekomunizacyjną. Zmobilizowało to zwolenników dawnego porządku do kontrakcji; wykorzystując bankructwo systemu oszukańczych kas oszczędnościowych, opozycja postkomunistyczna doprowadziła do kryzysu politycznego i przedterminowych wyborów 1997, zakończonych zwycięstwem APS i ustąpieniem Berishy. W wyborach 2001 ponownie wygrała APS i jej sojusznicy. W 2002 nowy parlament wybrał kompromisowego kandydata, A. Moisiu na prezydenta. Politykę zagraniczną Albanii określały: problemy etniczne w Kosowie, Macedonii i greckim Epirze, starania o przyjęcie do NATO i (w dalszej perspektywie) do UE. Powolnej poprawie sytuacji ekonomicznej sprzyja pomoc zagraniczna i napływ oszczędności Albańczyków pracujących za granicą (głównie we Włoszech i Grecji). W 2005 w wyniku wyborów do parlamentu, w których porażkę poniosła APS, a S. Berisha utworzył rząd koalicji APD i 6 małych ugrupowań — 2009 ponowne zwycięstwo APD; 2007 prezydentem, wybranym przez parlament, został B. Topi z APD, a w 2012 funkcję tę objął B. Nishani, również z APD; od 2013 u władzy ponownie APS (premierem E. Rama); 2009 Albania została członkiem NATO.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia