Afryka. Archeologia
 
Encyklopedia PWN
Afryka. Archeologia.
Według przyjmowanych obecnie poglądów Afryka najprawdopodobniej stanowi kolebkę ludzkości. W wąwozie Olduvai, dolinie rz. Omo i na pobrzeżach jez. Turkana odkryto najstarsze stanowiska archeol. sprzed 2 mln lat. Poza narzędziami kam. z grupy nacinaków i sferoidów, kośćmi spożytych zwierząt znaleziono kości australopiteków i homo habilis. Te inwentarze z najstarszych stanowisk łączy się w kulturę Olduvai. Około miliona lat temu zanikły formy zaliczane do homo habilis, zastąpione przez homo erectus (dawniej Pithecanthropus erectus). Przedstawiciele tych form, posługując się oprócz nacinaków pięściakami, zasiedlili cały kontynent afryk. z wyjątkiem puszczy równikowej. Udoskonalone pięściaki, dzięki zastosowaniu do ich wyrobu tłuków z kości, rogu i drewna, osiągnęły kształty regularne — lancetowate, sercowate i trójkątne — o ostrej, prostej krawędzi tnącej. Wraz z nimi rozwinęły się narzędzia zw. rozłupcami — prototypy siekiery trzymanej w dłoni bez dodatkowej oprawy. To stadium rozwoju przebiegało w Afryce ok. 100–70 tys. lat temu. Oprócz narzędzi kam. wytwarzano narzędzia drewniane w formie kopaczek kijowatych, dzid i pałek, a z kory — pojemniki (Kalambo Falls w Zimbabwe). Między 100 a 20 tys. lat temu doszło do różnicowania się kultury w różnych częściach Afryki i znacznego przesunięcia ludnościowego wywołanego zmianami klimatycznymi. W środkowej Afryce rozwinęła się kultura sangoańska, a następnie lupembijska.
Afryka Północna to rejon zajęty przez kompleksy mustierski i lewaluasko-mustierski. Sahara do 16 tys. lat p.n.e. miała bogate osadnictwo kultury aterskiej. W Cyrenajce i w dolinie Nilu oprócz wzmiankowanych zespołów północnoafryk. znane są zespoły z wiórami krzemiennymi, przerabianymi na noże, rylce i drapacze. Podobne elementy kultury są znane z Afryki Południowej (Klassja River Mouth), oprócz kultur Smithfield i Stillbay opartych na tradycjach aszelskich. Kultura Stillbay jest też znana ze wschodniej Afryki (Somalia, Etiopia i wschodni Sudan). Zróżnicowanie kultur afryk. pogłębiało się w ciągu następnych tysiącleci dzięki wynalezieniu i nierównomiernemu rozprzestrzenianiu się narzędzi złożonych (łuków, harpunów), do których wyrobu używano małych wiórów, nadając im kształty geometryczne. Następne wielkie przeobrażenia zostały zapoczątkowane między VIII a VII tysiącl. p.n.e., a wiązały się z przechodzeniem od gospodarki zbieracko-myśliwskiej do opartej na uprawach roślin i chowie zwierząt. Sądzi się, że te formy życia przeniknęły najpierw do doliny Nilu i do śródziemnomor. strefy Afryki Północnej. W VII i VI tysiącl. p.n.e. na skałach Sahary i w masywie Tasili Wan Ahdżar mieszkańcy ryli i malowali sceny łowieckie oraz sceny z życia pasterzy. W osadach przy ówczesnych oazach pojawiły się pierwsze ślady upraw. W V tysiącl. p.n.e. wzdłuż doliny Nilu aż po Chartum była znana umiejętność wytwarzania naczyń glinianych, która rozszerzała się następnie na obszar Sahary, a także do wschodniej Afryki (Kenia, Etiopia). Do południowej Afryki przez strefę Sahelu te nowe formy docierały stopniowo wraz z rozprzestrzenianiem się ludów rodziny językowej Bantu znad Nigru, współżyjących z ludami zbieracko-myśliwskimi używającymi nadal narzędzi kam., aż do przeł. XIX i XX w. (Buszmeni). W egipskiej części doliny Nilu ugruntowała się gospodarka roln. od V tysiącl. p.n.e. oparta na nawadnianiu (irygacji) i rozległej wymianie dóbr. Doprowadziło to do powstania na przeł. IV i III tysiącl. p.n.e. organizmów państw. i cywilizacji staroegipskiej z jej ważnym atrybutem — pismem. Od tego momentu dzieje tej części kontynentu znane są w równej mierze dzięki badaniom archeol., jak i znajomości tekstów pisanych. W Egipcie i znacznej części Afryki Północnej od III tysiącl. p.n.e. rozprzestrzeniło się użytkowanie miedzi i brązu, nie znanych w innych częściach kontynentu. Od poł. I tysiącl. p.n.e. na południe od Sahary pojawiła się umiejętność wytopu żelaza (kultura Nok w Nigerii), rozprzestrzeniona dalej na południe przez wędrujące ludy Bantu.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia