Adenauer Konrad

fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

Adenauer Konrad , ur. 5 I 1876, Kolonia, zm. 19 IV 1967, Rhöndorf k. Bonn,

niemiecki mąż stanu, polityk RFN, jeden z twórców procesu jednoczenia Europy.

Urodził się 5 I 1876 w Kolonii. Odebrał surowe wychowanie w duchu katolickim; studiował prawo i ekonomię. Od 1906 był zastępcą, 1917–33 — nadburmistrzem Kolonii z ramienia partii Centrum, 1917–18 członkiem pruskiej Izby Panów i od 1921 równocześnie przewodniczącym pruskiej Rady Państwa. Po klęsce Niemiec w I wojnie światowej rozważał ewentualność odłączenia Nadrenii (okupowanej przez sprzymierzeńców) od Prus i utworzenia państwa nadreńskiego na wzór innych krajów Rzeszy.

Po dojściu Hitlera do władzy

Powodzenie i sprawność w realizacji polityki komunalnej sprawiło, że Adenauer był wysuwany 1921 i 1926 na kanclerza Rzeszy. Po dojściu A. Hitlera do władzy wrogi rządom nazistów, próbował powstrzymać ich rosnące wpływy w Kolonii; 1933 został zwolniony ze wszystkich stanowisk, 1934 na krótko aresztowany; utrzymywał kontakty z działaczami opozycji antyhitlerowskiej, ale sam w niej nie uczestniczył, mimo to po zamachu na Hitlera VII 1944 aresztowany i kilka miesięcy więziony.

Działalność powojenna

W 1946–49 przewodniczący Unii Chrześcijańsko-Demokratycznej w brytyjskiej strefie okupacyjnej, 1950–66 — w całej RFN; jako przewodniczący zachodnioniemieckiej Rady Parlamentarnej 1948–49 wywarł duży wpływ na ostateczny kształt Ustawy Zasadniczej RFN; 15 IX 1949 został wybrany na pierwszego kanclerza rządu zachodnioniemieckiego, urząd ten sprawował nieprzerwanie do 15 X 1963; 1951–55 był również ministrem spraw zagranicznych. Wspierał odbudowę gospodarczą kraju i tworzenie struktur systemu demokratycznego, konsekwentnie współrealizował koncepcję społecznej gospodarki rynkowej ministra L. Erharda, dzięki której RFN nie tylko dźwignęła się z ruin, ale i stosunkowo szybko osiągnęła wysoki poziom życia; zaowocowało to stabilizacją wewnętrzną i rosnącym poparciem społecznym. W polityce zagranicznej Adenauer dążył do odzyskania suwerenności i zaufania międzynarodowego, przede wszystkim do powiązania RFN ze światem zachodnim, widział w tym szansę zabezpieczenia się przed komunizmem; obawiał się wycofania USA z Europy, uważał, że państwa zachodnioeuropejskie powinny stworzyć nowe centrum polityczne; był jednym z inicjatorów jedności zachodnioeuropejskiej; 1949 podpisał z zachodnimi mocarstwami okupacyjnymi umowę petersberską, zezwalającą m.in. na wstępowanie RFN do organizacji międzynarodowej (1950 przystąpienie do Rady Europy, 1951 — do Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali), w traktacie z 1952 (zwanym traktatem niemieckim) uzyskał dla RFN niemal całkowitą suwerenność w polityce wewnętrznej i zagranicznej, w zamian za przystąpienie do projektowanej Europejskiej Wspólnoty Obronnej, a w wyniku paryskich układów 1954–55 przyjęto RFN do NATO i Unii Zachodnioeurejskiej, od 1957 — stała się członkiem EWG i EURATOM. Równocześnie z realizacją idei integracji Adenauer rozwijał stosunki dwustronne, zwłaszcza z Francją, 1954 zawarł z nią porozumienie w sprawie Zagłębia Saary, 1963 oba kraje podpisały układ, rozpoczynając okres zbliżenia i pojednania; 1952 podpisał umowę o odszkodowaniach z Izraelem.

Polityka wobec Wschodu

Adenauer był przeciwny wszelkim propozycjom ZSRR, które zakładały zjednoczenie Niemiec pod warunkiem ich neutralizacji (noty Stalina z III i IV 1952). W 1955 Adenauer doprowadził jednak do nawiązania stosunków dyplomatycznych z ZSRR, uzyskał m.in. zgodę na zwolnienie 10 tysięcy jeńców niemieckich. Adenauer odrzucał natomiast możliwość nawiązania stosunków z PRL — główną przeszkodą, oprócz antykomunistycznych przekonań kanclerza, była racja stanu RFN — nieuznawanie granicy polsko-niemieckiej (traktował ją jako przedmiot ewentualnego przetargu w przyszłym traktacie pokojowym) oraz istnienia NRD (tzw. doktryna Hallsteina); przeciwni temu byli także „wypędzeni”, którzy w latach 50. odgrywali znaczną rolę w polityce RFN. Postawa Adenauera była przedmiotem ataków propagandy komunistycznej, co ułatwiały niefortunne posunięcia kanclerza (np. przyjęcie godności rycerza zakonu krzyżackiego). Zakulisowe zabiegi Adenauera o urząd prezydenta (1959) przyniosły spadek jego popularności, pogłębiła ją opieszała reakcja na budowę berlińskiego muru (1961); pojawiły się głosy o konieczności rewizji polityki wobec Wschodu (Adenauer zgodził się wtedy na utworzenie polsko-niemieckiej misji handlowej) i zmian personalnych na najwyższych urzędach RFN; zmusiło go to do podania się do dymisji przed upływem kadencji. W 1965 został ponownie wybrany na stanowisko deputowanego do Bundestagu. Zmarł 19 IV 1967 w Rhöndorf koło Bonn.

Adenauer był dwukrotnie żonaty, miał 7 dzieci, interesował się wynalazkami technicznymi i ogrodnictwem. Autor wspomnień Erinnerungen (t. 1–4 1965–68).