Aborygenów literatura.
 
Encyklopedia PWN
Aborygenów literatura.
Obejmuje zarówno tradycyjną twórczość ustną Aborygenów, rdzennej ludności Australii (w ok. 260 językach aborygeńskich), jak i ich anglojęzyczne piśmiennictwo.
Tradycja ustna, związana ściśle z wierzeniami religijnymi, nawiązuje do okresu stworzenia rytuałów, totemów, ludzi, zwierząt i roślin — Czasu Snu (ang. Dreamtime, Dreaming; Alczera). Sen jest w wierzeniach Aborygenów przestrzenią wiecznej egzystencji mitycznych bohaterów (np. Tęczowy Wąż, który stworzył rzeki i miejsca wodne, Kunapipi — Wielka Matka, dająca ludziom płodność). Rytuał usuwa rozgraniczenie między przeszłością stworzenia a teraźniejszością, umacnia też współzależność i więź między mitycznymi przodkami, naturą i ludźmi; cykl życia i śmierci jawi się jako ciągłość, jako przechodzenie ze Snu w życie ziemskie i z powrotem w Sen, a pieśń obrzędowa ułatwia ten proces; wprawdzie mity różnych plemion (w okresie kolonizacji było ich ok. 500) różnią się od siebie treścią, pełnią jednak tę samą funkcję religijno-rytualną: recytowano je w czasie obrzędów w formie poetyckiej lub narracyjnych pieśni o różnym stopniu utajnienia i sakralności; przekazy te nie tylko pozwalały utrzymać kontakt z Czasem Snu, ale zawierały też wiedzę o terytorium zajmowanym przez plemię i o sposobach przetrwania; obok sakralnych pieśni obrzędowych istnieje również ustna tradycja, tzw. korrobori — pieśni śpiewanych dla zabawy przy ognisku, a także opowieści poświęconych wydarzeniom dnia codziennego i przeszłości. W zapisie, zwłaszcza zaś w przekładach, nie sposób oddać estetycznego bogactwa literatury ustnej; pieśni charakteryzuje nie tylko rytmiczność i skomplikowana retoryka obejmująca specjalne użycie słownictwa, ich wykonaniu towarzyszyły elementy przedstawienia: muzyka, złożone układy taneczne, specjalne gesty, mimika, szczególna tonika, sposób akcentowania i tempo, stanowiące o znaczeniu utworu. W szerokim rozumieniu „pisma” literatura obrzędowa była utrwalana za pomocą znaków i malowideł na świętych przedmiotach, broni, skale, piasku, korze i ciałach uczestników obrzędów; także sam akt tworzenia miał charakter rytualny i stanowił element artefaktu.
We współczesnym rozumieniu pisana literatura Aborygenów wyłoniła się w latach 60. XX w. (poprzedzona ukazaniem się 1929 Native Legends D. Unaipona, pierwszej książki wydanej przez Aborygena). Pierwszy autorski zbiór wierszy aborygeńskiej poetki Oodgeroo Noonuccal (wcześniej K. Walker) We Are Going ukazał się 1964, 1965 zaś C. Johnson (obecnie Mudrooroo Narogin) opublikował swoją pierwszą powieść Wild Cat Falling. W latach 60. pojawiły się też pierwsze dramaty R. Merritta i G. Bostocka, w latach 70. zaś prace K. Gilberta o tematyce politycznej i historycznej, ujmowanej z perspektywy aborygeńskiej. Anglojęzyczna twórczość aborygeńska przeżywa od tego czasu bujny rozkwit, zwłaszcza w dziedzinie poezji, publicystyki politycznej, powieści, biografii, wspomnień i autobiografii oraz dramatu; w obliczu hegemonii białych dominują w niej cele ideologiczne i polityczne, estetyczne zaś schodzą na plan dalszy; oprócz literatury pisanej, wykorzystującej europejskie konwencje gatunkowe, powstają utwory (także w językach aborygeńskich) kultywujące tradycję ustną; poezję cechuje symbolika właściwa często indywidualnemu twórcy, współokreślana jego lokalnym kontekstem kulturowym. W 1983 odbył się w Murdoch University w Perth pierwszy Narodowy Kongres Pisarzy Aborygeńskich.
Wojciech Kalaga
Bibliografia
Mudrooroo Mitologia Aborygenów, Poznań 1997;
Aboriginal Writing Today, ed. J. Davis, B. Hodge, Canberra 1985;
Us Fellas. An Anthology of Aboriginal Writing, ed. C. Glass, A. Walker, Perth 1987;
Paperbark. A Collection of Black Australian Writings, ed. J. Davis, Saint Muecke, Mudrooroo Narogin, A. Shoemaker, Saint Lucia 1990.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia