Irlandia. Historia

Irlandia. Historia.

Najstarsze ślady obecności ludzi na wyspie są datowane na VI tysiąclecie p.n.e. Napływ Celtów z terenów ob. Wielkiej Brytanii, którzy zasymilowali wcześniejszych mieszkańców Irlandii (pokrewnych Iberom?), datuje się na początek epoki żelaza lub na III w. p.n.e. Podstawową komórką celtyckiego społeczeństwa Irlandii była wielka rodzina patriarchalna; jednostkę nadrzędną stanowiło plemię. Plemiona zaś tworzyły chwiejną, wielostopniową federacje — aż do 5 królestw prowincjonalnych: Connachta, Laighin, An Mhidhe, An Mhumha i Ulaidh. Prawdopodobnie przedstawiciele rodu O'Neill ustanowili w X w. funkcję zwierzchników („arcykrólów”) całej Irlandii. Rozwijała się kultura celtycka: religia (druidowie), bogata literatura ustna, prawo, o nikłych w starożytności wpływach. Śródziemnomorskich, które nasiliły się dopiero od przyjęcia w V w. chrześcijaństwa (misja św. Patryka). Liczne klasztory stały się podstawą struktury kościelnej aż do 1. poł. XII w. i ośrodkami sztuki, literatury i nauki promieniującymi w VI–IX w. na zachodnią Europę. Irlandzcy uczeni i misjonarze odegrali dużą rolę, zwłaszcza w chrystianizacji Szkocji i w kulturalnym rozwoju państwa Karolingów. Trwające od 795 niszczycielskie najazdy Normanów zostały powstrzymane w XI w. (1014 bitwa pod Clontarf).

W 1169 rozpoczął się podbój Irlandii przez rycerzy anglonormandzkich, lenników Henryka II Plantageneta, który przyjął tytuł pana Irlandii. Stare rody, uznając formalne zwierzchnictwo angielskie, utrzymały część ziem, w rejon Dublina znaczne nadania objęli Anglonormanowie. W końcu XV w. dynastia Tudorów rozpoczęła systematyczny podbój całego terytorium Irlandii. Henryk VIII zmusił parlament irlandzki do uznania go głową Kościoła w Irlandii (1536–37) i przyjął tytuł króla Irlandii (1541). Od tego czasu narodowy opór przybrał również charakter religijny i umacniał przywiązanie Irlandczyków do katolicyzmu. Nacisk angielski. stał się przyczyną krwawo tłumionych powstań (1649–50 ekspedycja O. Cromwella), po których władze przeprowadzały masowe konfiskaty ziem i organizowały kolonizowanie Irlandii przez osadników angielskich (anglikanie) i szkockich (prezbiterianie). Katolików pozbawiono (zwłaszcza po 1691) wszelkich praw cywilnych i ekonomicznych. Stało się przyczyną emigracji trwającej od XVII w., która przybrała masowe rozmiary w wyniku tzw. wielkiego głodu 1845–49 spowodowanego zarazą ziemniaczaną; śmierć głodowa i emigracja (gł. do USA i Wielkiej Brytanii) spowodowały, że liczba ludności Irlandii spadła z 8,2 mln (1841) do 4,4 mln (1911).

Wzrost poczucia narodowego w 2. poł. XVIII w. zapoczątkował walkę o odzyskanie samodzielności państwowej (której pozostałości zniesiono 1800, narzucając unię realną Irlandii z Wielka Brytanią i tworząc Zjednoczone Królestwo). Dążenia te znajdowały wyraz bądź w walce zbrojnej (m.in. powstanie wielkanocne 1916), bądź w działaniach pokojowych na rzecz równouprawnienia katolików (osiągnięte 1829), przyznania ziemi irlandzkim chłopom, autonomii Irlandii (home rule). Ruchom patriotycznym przewodziły organizacje: Towarzystwo Zjednoczonych Irlandczyków, fenianie, Sinn Féin, oraz wybitni przywódcy nar. (D. O'Connell). Zainicjowano też akcję na rzecz przywrócenia znajomości języka irlandzkiego (do XIX w. prawie zupełnie wypartego przez język angielski) i popierania kultury narodowej. (tzw. odrodzenie celtyckiej).

21 I 1919 deputowani partii Sinn Féin (wybrani 1918 do bryt. Izby Gmin) utworzyli w Dublinie zgromadzenie nar. i proklamowali republikę Irlandii; walki Irlandzkiej Armii Republikańskiej z wojskami bryt. zakończono traktatem z 6 XII 1921, na mocy którego dokonano podziału wyspy (wg kryterium nar.-rel.); utworzono Wolne Państwo Irlandzkie o statusie dominium, natomiast 6 hrabstw północno-wschodnich pozostawiono w granicach państwa bryt. (Irlandia Północna). Spór między irl. patriotami dotyczący stosunku do traktatu wywołał wojnę domową 1922–23, zakończoną klęską zwolenników kontynuowania walki o pełną suwerenność i jedność Irlandii; objęcie przez nich rządów w wyniku wyborów parlamentarnych 1932 (partia Fianna Fáil; premierem E. de Valera — do 1948) zapoczątkowało kolejną fazę wyzwalania się Irlandii spod zależności brytyjskiej: 1937 konstytucja faktycznie ustanowiła suwerenność polityczną państwa (p.n. Éire, tj. Irlandia), 1938 wojska bryt. opuściły bazy na obszarze Irlandii; 1949 Irlandia wystąpiła z brytyskiej Wspólnoty Narodów oraz ustanowiono republikę. Kwestia Irlandii Północnej stanowiła od 1922 jeden z głównych problemów politycznych, zwłaszcza po zaostrzeniu się 1968–69 konfliktu północnoirlandzkiego. Rząd irlandzki przyjął zasadę, że kwestię należy rozwiązać pokojowo, we współpracy z Wielką Brytanią i za zgodą większości jej mieszkańców, oraz współdziałał w zwalczaniu terroryzmu. Porozumienie brytyjsko-irlandzkie 1985 przyznało Irlandii uprawnienia doradcze w sprawach Irlandii Północnej. Znaczny wpływ na życie społeczne Irlandii zachował Kościół rzymskokatolicki.

Należąc od 1955 do ONZ Irlandia zachowuje militarną neutralność (ogłosiła ją w czasie II wojny światowej) i nie przystąpiła do NATO, mimo tradycyjnie silnych związków z USA. Na scenie politycznej Irlandii od pocz. lat 30. dominują rywalizujące ze sobą partie: Fianna Fáil (FF) i Fine Gael (FG); mniejszy wpływ ma socjaldemokratyczna Partia Pracy (LP); po okresie zmiennych rządów 1948–57, bezwzględną przewagę odzyskała 1957–73 FF, a 1973–77 rządziła koalicja FG i LP . Od 1961 kolejne gabinety zabiegały o wejście Irlandii do EWG, co dokonało się 1973. Od 1993 jest członkiem UE. W 1994 rządy objęła koalicja FG i LP. W 1994–97 rządy sprawowała centrolewicowa koalicja skupiona wokół FG. Po wyborach parlamentarnych 1997 władzę przejął centroprawicowy rząd FF i liberałów, premierem został B. Ahern (z FF). Rządy Brutona i Aherna angażowały się w negocjacje w sprawie Irlandii Północnej, które doprowadziły do podpisania 1998 wielostronnego porozumienia pokojowego. Irlandia od lat 90. XX w. osiąga jeden z najwyższych w Europie wzrost gospodarczy, czemu sprzyja prowadzona od kilkudziesięciu lat polityka otwarcia na zagraniczne inwestycje, przystąpiła także do europejskiej unii walutowej (wprowadzanie euro 2002).