Haiti. Historia

Haiti. Historia.

W XV w. wyspę zamieszkiwali południowoamerykańscy Karaibowie oraz podbici przez nich rdzenni Arawakowie. K. Kolumb dotarł tu 1492 i nazwał ją Hispaniolą; pod tą nazwą weszła w skład hiszpańskiego imperium kolonialnego (później — Santo Domingo). W XVI w. ludność autochtoniczna została niemal całkowicie wyniszczona. Zachodnia część wyspy, penetrowana przez francuskich piratów, którzy już 1644 założyli Port-de-Paix, 1697, na mocy traktatu z Rijswijk, przeszła we władanie Francji (Saint-Domingue). W XVIII w. kolonia francuska przeżywała rozkwit — Francuzi rozwinęli uprawę trzciny cukrowej, kawy, indygo, bawełny, sprowadzając do pracy na plantacjach niewolników z Afryki, którzy pod koniec wieku stanowili większość mieszkańców kolonii. W 1791 wybuchło powstanie niewolników pod wodzą kapłana wudu. Przywódców murzyńskich, w tym m.in. F.D. Toussainta Louverture’a, wsparli rywalizujący z Francuzami Hiszpanie. W 1793 zostało zniesione niewolnictwo; 1794 Toussaint przeszedł wraz ze swym oddziałem na stronę Francji i po okresie walk wewnętrznych oraz po zwycięstwie nad wojskami interwencyjnymi hiszpańskimi (1796) i brytyjskimi (1798) proklamował 1801 konstytucję Saint-Domingue, autonomicznego państwa sprzymierzonego z Francją, i ogłosił się jego dożywotnim gubernatorem. Niepodległościowe aspiracje Toussainta spowodowały zbrojną interwencję francuską (uczestniczyli w niej także żołnierze Legionów polskich). Toussainta obalono, a Francuzi zaczęli przywracać dawne porządki. Obawy przed przywróceniem niewolnictwa przyczyniły się do wybuchu 1802 kolejnego powstania, które przerodziło się w wojnę o niepodległość pod przywództwem J.J. Dessalinesa. Skupił on wokół siebie zarówno oddziały Murzynów, jak i Mulatów i pokonał Francuzów.

1 I 1804 proklamowano niepodległość Saint-Domingue (odtąd p.n. Haiti), a Dessalines ogłosił się cesarzem (Jakub I) i podjął nieudaną próbę zdobycia wschodniej części wyspy. Polityka wewnętrzna cesarza nasiliła konflikty między Murzynami a Mulatami — w czasie buntu mulackich właścicieli ziemskich 1806 Dessalines został zamordowany, a państwo rozpadło się: na północy powstało Państwo Haiti (od 1811 Królestwo Haiti), rządzone przez gen. H. Christophe’a (król Henryk I) i wojskowo-ziemiańskie elity murzyńskie, w południowej i zachodniej części ukształtowała się mulacka Republika Haiti, gdzie urząd prezydenta sprawowali kolejno: A. Pétion (1806–18) i J.P. Boyer (1818–20). W 1820, po buncie wojska i arystokracji w Królestwie Haiti i samobójczej śmierci Christophe’a, Boyer zjednoczył oba państwa i do 1843 sprawował urząd prezydenta; 1822 zajął także niepodległą od 1821 wschodnią część wyspy (Dominikanę). Francja uznała niepodległość Haiti w zamian za wysokie odszkodowania dla byłych właścicieli ziemskich (traktaty 1825 i 1838). Konieczność ich spłaty skłoniła Boyera do przywrócenia wpółniewolniczego systemu wielkoplantacyjnego; zrodziło to opozycję, która obaliła Boyera. W całym kraju wybuchły zamieszki. Zniesiono wprowadzone przez prezydenta zmiany i w efekcie w Haiti utrwaliła się drobnotowarowa gospodarka chłopska.

Od osłabionego Haiti 1844 oderwała się Dominikana. W 1847 prezydentem został gen. F. Soulouque (od 1849 cesarz Faustyn I), opierający swą władzę na elitach murzyńskich i dążący do odbudowania wielkiego Haiti. Nieudane zbrojne próby przyłączenia Dominikany osłabiły państwo. Po obaleniu Faustyna I, 1859 przywrócono republikę, ale panowała w niej anarchia i polityczno-rasowe konflikty między ludnością murzyńską i mulacką, a zacofana gospodarka była uzależniona od obcych kapitałów; taki stan utrzymał się do 1915.

Po amerykańskiej interwencji zbrojnej, przeprowadzonej 1915 pod pretekstem zabezpieczenia spłat zadłużenia, Haiti znalazło się (do 1934) pod okupacją USA. Po wycofaniu wojsk amerykańskich rządy sprawowały głównie elity mulackie (1941–46, 1950–56). W wyborach 1957 zwyciężył murzyński nacjonalista, F. Duvalier, który sprawował autorytarne rządy aż do śmierci (1971). Władzę opierał m.in. na brutalnych działaniach tajnej policji Tontons Macoutes, tłumiącej wszelkie przejawy opozycji; jego rządy utrwaliły w państwie kryzys. W 1971 urząd prezydenta objął jego syn, Jean-Claude, ale mimo reform łagodzących metody sprawowania władzy został 1986 zmuszony do wyjazdu z kraju. Próby demokratyzacji życia w państwie napotykały opór zwolenników duvalieryzmu; uchwalona 1987 konstytucja była kilkakrotnie zawieszana na skutek kolejnych zamachów stanu. Pierwsze demokratyczne wybory 1990 wygrał J.-B. Aristide, reprezentant lewicowego Frontu Narodowego na rzecz Zmiany i Demokracji; 1991 został jednak obalony w wyniku wojskowy zamachu stanu, a władzę objęła junta. 1991–94 nasiliła się nielegalna emigracja Haitańczyków do USA i Dominikany. Mimo nacisków społeczności międzynarodowej, sankcji OPA, ONZ i USA oraz zawieszenia pomocy humanitarnej, junta pozostawała przy władzy aż do autoryzowanej przez ONZ pokojowej interwencji sił międzynarodowych (gł. USA) X 1994. Powrót prezydenta Aristide’a i przywrócenie porządku konstytucyjnego nie położyło kresu kryzysowi politycznemu. W 1996 nastąpił podział w założonym 1991 i kierowanym przez Aristide’a ruchu Lavalas, spowodowany gł. rozbieżnościami w sprawie polityki gospodarczej. 1996–2001 urząd prezydenta sprawował R. Préval z Organizacji Politycznej Lavalas. Wybory parlamentarne i samorządowe 2000 wygrała partia zwolenników Aristide’a, Rodzina Lavalas, a on sam wygrał wybory prezydenckie i 2001 objął urząd.

Wyniki wyborów parlamentarnych 2000 zostały zakwestionowane przez obserwatorów międzynarodowych i haitańską opozycję. Koalicja opozycyjna, Konwergencja Demokratyczna, zbojkotowała ich 2. turę, a następnie wybory prezydenckie, w których wg oficjalnych danych zwyciężył Aristide. 2001–04 sytuacja była niestabilna — opozycja domagała się rezygnacji Aristide’a, dochodziło do zamieszek i zamachów. Niezmiernie trudna pozostawała sytuacja gospodarcza. Kraj, jeden z najbiedniejszych w świecie, nie mógł obejść się bez pomocy międzynarodowej; tymczasem łamanie zasad demokratycznych i praw człowieka doprowadziły do jej zamrożenia. OPA zwróciła się do instytucji finansowych o udzielenia pomocy Haiti w celu zapobieżenia katastrofie humanitarnej. W I 2004 wygasł mandat Izby Deputowanych i Haiti pozostało faktycznie bez parlamentu; w lutym przeciw Aristide’owi wybuchła zbrojna rebelia; w jej wyniku prezydent opuścił kraj. Funkcję tymczasowego prezydenta objął przewodniczący Sądu Najwyższego, B. Alexandre. We IX 2004 duże zniszczenia na wyspie wyrządził huragan „Jeanne” (spowodował śmierć ponad 1500 osób). Sytuacja na Haiti nie uległa poprawie; rebelia tliła się nadal. W przeprowadzonych II 2006 wyborach zwyciężył ponownie Préval. W I 2010 silne trzęsienie ziemi zniszczyło stolicę Port-au Prince.