Włochy. Muzyka
 
Encyklopedia PWN
Włochy. Muzyka.
W I tysiącl. ważnym ośr. rozwoju jednogłosowego śpiewu liturgicznego był Rzym (chorał gregoriański); pierwszym świadectwem pojawienia się wielogłosowości we Włoszech jest traktat Guido d’Arezzo Micrologus (ok. 1040); do końca XIII w. dominowały formy jednogłosowe, zarówno świeckie (pieśni rycerskie, pieśni żonglerów), jak i rel. (popularne hymny, zw. laudi spirituali). W XIV w. (ars nova) nastąpił rozkwit muzyki polifonicznej (madrygał, ballada, caccia; gł. kompozytor F. Landini). Po przejściowym zahamowaniu nastąpiło pod koniec XV w. ponowne ożywienie kultury muz. (teoretycy muzyki J. Tinctoris, F. Gafori, inicjator drukarstwa muz. O. dei Petrucci, kompozytor B. Tromboncino). W XVI w. pojawiły się nowe gatunki muzyki o nar. charakterze (frottola, villanella, canzonetta), nadto wstępne formy opery (intermedio, pastorale, komedia madrygałowa); jedną z gł. form stał się madrygał (L. Marenzio, C. Gesualdo). W poł. XVI w. na czoło wysunęły się 2 ośr.: Rzym i Wenecja; szkoła rzymska wydała wybitnego kompozytora wł. renesansu G.P. da Palestrinę (msze, motety); w szkole weneckiej A. Willaert i jego następcy zapoczątkowali styl polichóralny (polichóralność), później koncertujący; z Wenecją był też związany teoretyk G. Zarlino; muzykę instrumentalną reprezentowali m.in. C. Merulo, A. i G. Gabrieli (ricercar, canzona, formy taneczne). Pod koniec XVI w. przemiany zainicjowane m.in. przez Cameratę florencką doprowadziły do przełamania stylu renes. i wykształcenia się stylistyki baroku; pojawiły się nowe środki (styl koncertujący, monodia akompaniowana, basso continuo), gatunki i formy (opera, monodia z basso continuo — J. Peri, G. Caccini, C. Monteverdi); przemiany objęły również muzykę instrumentalną (formy wariacyjne, sonata, sonata triowa — G. Gabrieli, S. Rossi, B. Marini, G. Frescobaldi); zaznaczył się rozkwit lutnictwa. W poł. XVII w. nastąpiło uproszczenie środków techniki kompozytorskiej, emancypacja melodii (belcanto), zwłaszcza w formach kantaty (L. Rossi), oratorium (G. Carissimi), opery (szkoła wenecka: C. Monteverdi, F. Cavalli, M.A. Cesti); muzyka instrumentalna rozwijała się gł. w szkole bolońskiej. Na przeł. XVII i XVIII w. poza szkołą wenecką (A. Caldara) na czoło wysunęła się szkoła neapolitańska (A. Scarlatti); w muzyce instrumentalnej zaznaczył się rozwój concerto grosso i koncertu (A. Corelli, G. Torelli, F. Geminiani, A. Vivaldi). W 1. poł. XVIII w. pojawiły się przejawy stylu wczesnoklas., zwłaszcza w muzyce klawesynowej (D. Scarlatti) i kamer. (G. Tartini, zarazem wybitny teoretyk). W XVII–XVIII w. wzmogła się ekspansja muzyków i muzyki wł. za granicą (m.in. w Polsce działali D. Cato, F. Lilius, M. Scacchi). Jednym z pierwszych wł. twórców muzyki symfonicznej był G.B. Sammartini. Muzykę na różne instrumenty tworzyli nastęnie L. Boccherini (wiolonczela), G.B. Viotti (skrzypce), M. Clementi (fortepian). Pod koniec XVIII w. na pierwszy plan wysunęła się opera: buffa (G.B. Pergolesi, N. Piccinni, G. Paisiello, librecista C. Goldoni) i seria (N. Jommelli, T. Traëtta, libreciści A. Zeno, P. Metastasio). Wiek XIX przyniósł wszechwładne panowanie opery (G. Rossini, G. Donizetti, V. Bellini, G. Verdi); jedynym wybitnym twórcą muzyki instrumentalnej był N. Paganini, zarazem wybitny skrzypek; na przeł. XIX i XX w. działali weryści (weryzm; R. Leoncavallo, P. Mascagni, częściowo G. Puccini). W XX w. nastąpiło przełamanie hegemonii opery; ok. 1910 ruch futurystyczny, którego kolebką były Włochy, ogarnął przejściowo muzykę (F. Pratella, L. Russolo); po 1910 w muzyce instrumentalnej zaznaczyły się tendencje impresjonist. (O. Respighi), neoklas. i folklorystyczne (A. Casella), pojawili się pierwsi wł. dodekafoniści (L. Dallapiccola, G. Petrassi).
Po II wojnie świat. kompozytorzy wł. włączyli się w nurt awangardy (L. Berio, B. Maderna, L. Nono, nadto S. Bussotti, N. Castiglioni, A. Clementi, F. Donatoni, F. Evangelisti). Bogate tradycje wł. wykonawstwa muz. (m.in. sławni śpiewacy kastraci w XVII w., skrzypek Paganini) w XX w. podjęli m.in. dyrygenci: A. Toscanini, V. de Sabata, pianiści: C. Cecchi, A. Benedetti Michelangeli, śpiewacy: A. Galli-Curci, T. dal Monte, G. Simionato, R. Tebaldi, G. Anselmi, E. Caruso, B. Gigli, M. del Monaco, T. Schipa, G. di Stefano, L. Pavarotti. W organizacji życia muzycznego Włochy zapoczątkowały wiele trwałych tradycji (pierwsze konserwatorium założono 1537 w Neapolu, pierwszy publiczny teatr operowy — 1637 w Wenecji); obecnie największą sławą cieszą się: wśród uczelni muz. — Accademia di S. Cecilia w Rzymie, wśród teatrów operowych La Scala w Mediolanie. Jako kompozytorzy muzyki filmowej zasłynęli: N. Rota, twórca muzyki do filmów F. Felliniego, oraz E. Morricone.
Ludowa muzyka wł. jest silnie zróżnicowana, np. w regionach północnych dominują formy epickie (pieśni pasterskie), w południowych zaś — formy liryczne, charakteryzują je często wpływy orientalne; istnieją też formy popularne w całym kraju (stornello, strambotto, canzuna), często o dużych wpływach twórczości artyst. (villota); pieśni taneczne, rel., magiczne (obszary pograniczne i wyspy), żałobne (Korsyka), doroczne; przeważają formy 3-częściowe, rytmika taneczna, jednogłos; z instrumentów popularna jest gitara.
Bibliografia
Pagine. Polsko-włoskie materiały muzyczne, Warszawa 1972–.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia