Wielka Brytania. Teatr
 
Encyklopedia PWN
Wielka Brytania. Teatr.
Średniowieczny teatr ang. (miracle, misterium) powstał ok. XI w. z tradycji łac. teatru liturgicznego; w procesie desakralizacji pojawiły się w XIV w. alegor. moralitety (Everyman 1495), potem interludia, farsy; widowiska odgrywali mieszczanie podczas procesji rel. (na ruchomych scenach, tzw. pageants). Pierwsza trupa zaw. powstała w XV w.; w XVI w. działały już liczne zespoły (np. King's Men), którym patronowali możni; występowały na dworze panującego, w domach arystokracji i w oberżach. W 1576 J. Burbage wzniósł w Londynie pierwszy gmach teatr., p.n. The Theatre; do końca XVI w. powstało jeszcze 5 teatrów, zw. publicznymi, m.in. Globe Theatre; rozwinął się dramat, wytworzyła się stała publiczność. Od pocz. XVII w. te same zespoły występowały też w tzw. teatrach prywatnych (kryte budynki). Ponadto istniał teatr dworski, gdzie wystawiano gł. maski ze scenografią I. Jonesa. Wojna domowa i akt parlamentu purytańskiego (1642), zakazujący widowisk, przerwały działalność teatru angielskiego. Od 1660 wyłączne patenty na prowadzenie teatru mieli Th. Killigrew (założyciel Drury Lane) i W. Davenant. Konstrukcję sceny upodobniono wówczas do sceny barok. typu wł.; role żeńskie zaczęły grać aktorki. W XVIII w. najwybitniejszymi aktorami byli D. Garrick i rodzina Kemble'ów. Monopol 2 teatrów przełamały nowe sceny (Sadler's Wells Theatre, Lyceum Theatre), wystawiając nie objęte zakazem widowiska muz. (co spopularyzowało operę wł. i ang. oraz melodramat), a także spektakle cyrkowe (w Astley's Amphitheatre). Po zniesieniu monopolu (1843) powstały liczne teatry, w których wystawiano umoralniające melodramaty, widowiska muz. i sztuki W. Szekspira, służące popisom gry aktorskiej (np. E. i Ch. Kean) lub pokazom efektów widowiskowych („antykwarskie” dekoracje). Dopiero w końcu XIX w. powstały nowatorskie inscenizacje dramatów Szekspira (H. Irving i H. Tree). Rozpoczął się wówczas okres rozkwitu teatru ang.; wprowadzono na scenę utwory nowych autorów, m.in. G.B. Shawa (Independent Theatre); powołano liczne towarzystwa teatr. i festiwale, 1914 zapoczątkowano sezony szekspirowskie (Old Vic Theatre); założono wiele teatrów typu repertuarowego (o stałych zespołach), m.in. w Liverpoolu (1911), Glasgow (1909) oraz irl. Abbey Theatre (1904). Na przeł. XIX i XX w. rozpoczął działalność E.G. Craig. Nową falę ożywienia w teatrze ang. przyniosły lata 50. XX w., gł. dzięki działalności Theatre Workshop i English Stage Company.
Obecnie w Wielkiej Brytanii działają teatry komercyjne, kontynuujące na ogół tradycje sprzed półwiecza (np. West End w Londynie), oraz ambitne sceny o stałych zespołach, częściowo subsydiowane z różnych źródeł (np. National TheatreRoyal Shakespeare Company, Victoria Theatre w Stoke-on-Trent, Citizens' Theatre Company w Glasgow). Ponadto istnieją liczne teatry eksperymentalne i klubowe. Wśród aktorów uznanie zdobyli: P. Ashcroft, J. Gielgud, R. Richardson, P. Scofield, D. Tutin, P. Ustinov, A. Finney, wśród reżyserów — P. Brook, P. Hall, J. Dexter, T. Nunn, W. Gaskill. W Edynburgu odbywa się corocznie (od 1946) Międzynar. Festiwal Muzyki i Dramatu; londyński World Theatre Season, zainicjowany przez P. Daubeny, był 1964–73 i 1975 jednym z najważniejszych przeglądów osiągnięć świat. teatru.
Bibliografia
A. TRETIAK Środki artystyczne sceny szekspirowskiej, Warszawa 1925;
T. GRZEBIENIOWSKI Dramat i scena angielska epoki Odrodzenia, Warszawa 1953;
G. SINKO Dramat i scena angielska okresu restauracji i XVIII w., Warszawa 1953;
B. TABORSKI Nowy teatr elżbietański, Kraków 1967;
R. SZYDŁOWSKI Anglosaska Melpomena, Kraków 1971.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Globe Theatre fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia