Somalia. Historia

Somalia. Historia.

Północne i wschodnie wybrzeża Somalii stanowiły prawdopodobnie część starożytnego Puntu, znanego Egipcjanom jako kraina wonności, przypraw, niewolników i złota. W VII–X w. n.e. na wybrzeżu powstawały perskie i arabskie faktorie (np. Mogadiszu, Berbera). W ciągu VIII–XII w. napływali Somalijczycy — nomadowie, z Półwyspu Arabskiego, którzy ulegli szybkiej islamizacji. W XIII–XVI w. toczyły się walki muzułmańskich sułtanatów z wybrzeża, wspieranych przez wojowników somalijskich, z chrześcijańską Etiopią. W XVI w. część wybrzeża zajęli Portugalczycy (1520 Mogadiszu), wyparci w XVII–XVIII w. przez Arabów z Omanu. W XIX w., zwłaszcza po otwarciu 1869 Kanału Sueskiego, przedmiot rywalizacji europejskiej: 1887 Wielka Brytania utworzyła na północy protektorat p.n. Somaliland, Francja zajęła niewielkie terytorium na północnym zachodzie. (ob. Dżibuti) w granicach uzgodnionych z Wielką Brytanią w traktacie z 1888, Włochy od 1889 kontrolowały wschodnie wybrzeże (kolonia od 1905), od 1894 miasta-porty Merka, Barawa i Mogadiszu (początkowo dzierżawione od sułtana Zanzibaru, odkupione 1905). W 1926 Somali Włoskie zostało powiększone o tzw. Jubaland (na granicy z Kenią), odstąpiony przez Wielką Brytanię. Somali Włoskie (od 1905 kolonia) było bazą faszystowskich Włoch w czasie agresji na Etiopię, 1936 połączone z Etiopią i Erytreą we Włoską Afrykę Wschodnią. W 1940 Włosi opanowali część brytyjską, którą 1941 Brytyjczycy zajęli ponownie (wraz z włoską). W 1950 Somali Włoskie zostało zwrócone Włochom jako terytorium powiernicze ONZ.

W 1960 z połączenia Somali Brytyjskiego i Somali Włoskiego powstała niepodległa republika Somalii, członek ONZ. Od chwili powstania Somalia zgłaszała roszczenia terytorialne wobec Etiopii — o Ogaden, Kenii i Somali Francuskiego, powodując zbrojne konflikty graniczne. Pierwszym prezydentem Somalii był A.A. Osman (1960–67), następnie A.A. Shermarke (zamordowany 1969). W 1969 w wyniku wojskowego zamachu stanu władzę przejęła Najwyższa Rada Rewolucyjna z przewodniczącym gen. M. Siad Barre. Rada zawiesiła konstytucję, zmieniła nazwę państwa na Somalijską Republikę Demokratyczną, przeprowadziła lewicowe reformy (1970 nacjonalizacja przedsiębiorstw, ożywione kontakty z krajami komunistycznymi). W 1976 założono jedyną legalną Somalijską Rewolucyjną Partię Socjalistyczną, a jej przywódca Siad Barre został prezydentem. Po nieudanej próbie aneksji Ogadenu (1977) Somalia zerwała z popierającymi Etiopię ZSRR i Kubą (1978) i zmieniła orientację na prozachodnią, zachowując system monopartyjny. W latach 80. pogłębiający się kryzys gospodarczy, klęska suszy i głodu oraz rządy dyktatorskie wzmogły nastroje antyrządowe, nastąpił wzrost antagonizmów etnicznych, zwłaszcza na północy kraju. Konstytucja z XII 1990, wprowadzająca system wielopartyjny, okazała się aktem spóźnionym.

W I 1991 Siad Barre uciekł, tymczasowym prezydentem został M. Ali Mahdi, przywrócono konstytucję z 1960. W V 1991 Somalijski Ruch Narodowy (SNM) jednostronnie proklamował niepodległą Republikę Somaliland na obszarze byłego protektoratu brytyjskiego, nie uznaną przez społeczność międzynarodową. Rywalizacja i brutalna walka o władzę kilkunastu ugrupowań, mających oparcie w klanach, doprowadziły 1992 do zniszczenia struktur państwa i masowego uchodźstwa ludności Somalii przed głodem i wojną domową (gł. do Etiopii, Kenii, Arabii Saudyjskiej i Jemenu). ONZ ogłosiła embargo na dostawę broni do Somalii oraz zorganizowała interwencję zbrojną (gł. sił USA) w celu umożliwienia pomocy humanitarnej (akcję zakończono 1994) — klęska głodu została opanowana. Zawarte 1994 w Nairobi porozumienie pokojowe nie przyniosło rezultatu. Żaden z 3 prezydentów nie zyskał uznania międzynarodowego. W 2000 w Dżibuti odbyła się konferencja pojednania narodowego. Powołano, stosując parytet klanowy, władze centralne kraju (przewidziane na okres przejściowy): parlament — który wybrał na prezydenta A.S. Hassana — oraz rząd. Konferencja i wybrane władze zostały zbojkotowane przez niektóre ugrupowania i ich przywódców oraz władze samozwańczych republik: Somaliland, Puntland (autonomiczna, powstała 1998 w północnym wschodzie) i Jubaland (od 1998, od 2006 w ramach autonomicznego Somali Południowo-Zachodniego). Centralne władze Somalii kontrolują jedynie stolicę i część kraju. Mimo zaprzysiężenia w VIII 2004 w Kenii tymczasowego parlamentu Somalii, w kraju toczy się stale wojna domowa. W VI i VII 2006 władzę w Mogadiszu przejęły ugrupowania islamistyczne, posądzane o związki z Al-Ka’idą. W latach 2006–09 doszło do interwencji na terenie Somalii wojsk etiopskich. IV 2009 parlament Somalii uchwalił, iż jedynym obowiązującym prawem w kraju będzie szariat. Od 2007 misja pokojowa UA — AMISOM; od 2008 ponownie zajęcie południowych i środkowych terenów S. przez islamistów; 2012 zajęcie głównego ośrodka rebeliantów — Kismaju; od 2014 operacja wojskowa przeciwko ostatnim ostojom sił rebelianckich.