Słowenia. Historia
 
Encyklopedia PWN
Słowenia. Historia.
Ziemie obecnej Słowenii i sąsiedniej części Austrii (w starożytności rzymskie prowincje Noricum i Panonia) w VI–VII w. zajęły plemiona Słowian alpejskich. W VIII w. powstały tam 2 państwa słow.: Karyntia (łącznie ze Styrią) i Kraina (łac. Carniola) ze stol. w grodzie Kranj (później w Lublanie). Za sprawą duchownych bawarskich do początków XI w. dokonała się ich chrystianizacja. Po śmierci Karola Wielkiego (814), Karantanie i Kraińcy przyłączyli się do powstania władcy Chorwatów Ludewita przeciwko Frankom. W 822 cesarz Ludwik I Pobożny pokonał powstańców, a kilka lat później usunął z Karyntii i Krainy słowiańskich książąt i podporządkował je Marchii Wschodniej. W 907–955 Kraina znajdowała się pod władzą Węgrów, a w latach 80. X w. stała się częścią, utworzonego przez cesarza Ottona II, księstwa Wielkiej Karyntii. Pod panowaniem niemieckim wojownicy słowiańscy (kosezi) przekształcili się w drobne rycerstwo, a wolni chłopi (żupanie) popadli w zależność od feudałów. Słowiańskie prawa i obyczajowość (m.in. ceremonia intronizacji księcia) przetrwały jednak do późnego średniowiecza.
Na początku XI w. Wielka Karyntia została podzielona między lokalne, zwalczające się dynastie (m.in. Babenbergów). Od połowy XIII w. ziemie słoweńskie próbowali zająć czescy Przemyślidzi, ale 1278 zostali pokonani przez Habsburgów, którzy jednak włączyli te tereny do swoich domen dopiero po wymarciu hrabiów Celje (1456) i Gorycji (1500). Od XIII w. trwała kolonizacja niemieckim. Napływ osadników sprzyjał germanizacji ludności słoweńskiej w górnej Karyntii i Styrii, natomiast w Krainie nadal dominowali Słoweńcy. Od połowy XVI w. (po zajęciu przez Turków Węgier) przez Krainę kierował się na południe eksport zbóż i bydła z monarchii Habsburgów. W XVI w. Słowenia znajdowała się pod wpływami renesansu i reformacji. Rozprzestrzenianie się luteranizmu powstrzymała pod koniec wieku prowadzona przez Habsburgów rekatolizacja.
Podjęta przez dynastię na początku XVIII w. rywalizacja handlowa z Wenecją sprzyjała utrzymaniu się tranzytu przez Krainę oraz powstawaniu tam pierwszych manufaktur, zwłaszcza sukienniczych i szklanych. Zamożne mieszczaństwo popierało studia nad językiem słoweńskim, folklorem i historią narodową. W 1809 Istria, część Karyntii i Kraina weszły w skład utworzonych przez Napoleona I Prowincji Iliryjskich ze stolicą w Lublanie. Po wycofaniu się wojsk francuskich (1813), Austriacy do 1849 utrzymali Królestwo Iliryjskie. Przed Wiosną Ludów słoweńska inteligencja koncentrowała się na pracy organicznej, dystansując się od żądań politycznych. Dopiero po wybuchu rewolucji 1848 w Wiedniu działacze liberalni wysunęli postulat utworzenia z ziem słoweńskich odrębnej jednostki administracyjnej (konserwatyści opowiadali się tylko za wprowadzeniem języka do szkół i administracji). W następnych latach Słoweńcy wysuwali bardzo umiarkowane postulaty narodowe: bądź utworzenia kurii słoweńskich w sejmach krajowych, bądź (podobnie jak 1848) autonomicznej prowincji słoweńskiej (1871). Na poczatku XX w. decydujące wpływy wśród nich zdobyła klerykalna, legitymistyczna Słoweńska Partia Ludowa (SPL).
Po wybuchu I wojny świat. (1914) społeczeństwo słoweńskie zachowało lojalną postawę wobec Habsburgów. W V 1917 posłowie słoweńscy w parlamencie wiedeńskim opowiedzieli się za monarchią trialistyczną, czyli utworzeniem autonomicznego państwa razem z Chorwatami i Serbami; wobec oczywistej już klęski Austro-Węgier, przedstawiciele partii słoweńskich weszli do utworzonej 5 X 1918 w Zagrzebiu Rady Nar. Słoweńców, Chorwatów i Serbów, która 31 X powiadomiła ententę o powstaniu wspólnego państwa tych narodów. 1 XII 1918 w Belgradzie delegacja Rady powiadomiła serbskiego regenta ks. Aleksandra Karadziordziewicia o decyzji zjednoczenia z Królestwem Serbii, co umożliwiło mu proklamowanie Królestwa SHS. Na podstawie traktatu z Austrią w Saint-Germain-en-Laye (IX 1919) do nowego państwa z ziem słoweńskich weszła Kraina, południowa Styria i skrawek południowej Karyntii, choć bez Celowca (Klagenfurtu), gdyż mieszkańcy tego miasta opowiedzieli się w plebiscycie X 1920 za przynależnością do Austrii; nie udało się też uzyskać Przymorza na Istrii, łączącego S. z Adriatykiem, które XI 1918 zajęli Włosi. Centralistyczne rządy serbskie w Królestwie SHS budziły w S. rosnące niezadowolenie; w tzw. punktacjach lublańskich (1932), rezolucji polityków słoweńskich, domagano się federalizacji państwa.
Po napaści Niemiec i klęsce Jugosławii (IV 1941), S. została podzielona między Niemcy i Włochy; podczas okupacji działała kierowana przez komunistów partyzantka, ale także kolaborancka Biała Gwardia. Walki w Słowenii zakończyła kapitulacja wojsk niemieckich w V 1945. Po wojnie Słowenia stała się republiką związkową Jugosławii. Komuniści przeprowadzili nacjonalizację przemysłu (1946), zrezygnowali jednak z kolektywizacji rolnictwa. W 1954 do Słowenii przyłączono Przymorze.
W 1989 władze rozpadającej się Jugosławii zgodziły się na system wielopartyjny; w wyborach do Skupsztiny słoweńskiej (V 1990) najwięcej głosów uzyskała opozycyjna koalicja DEMOS. W V 1991 Słoweńcy w referendum poparli zastąpienie dotychczasowej federacji przez konfederację, bardziej sprzyjającą samodzielności republik. Uwzględniając nastroje społeczne, Skupsztina w VI 1991 ogłosiła niezależność państwową. Chcąc utrzymać federację, rząd jugosłowiański zdecydował się na użycie wojska. Pod naciskiem EWG i KBWE doszło wkrótce do przerwania walk, a władze Słowenii na 3 miesiące zawiesiły deklarację niepodległości. W połowie lipca zaczęła się ewakuacja Jugosłowiańskiej Armii Ludowej, natomiast w X 1991 Skupsztina proklamowała niepodległość. Po wycofaniu armii federalnej Słowenia, jako jedyna z republik Jugosławii, mogła w pokojowych warunkach kontynuować transformację polityczną i przystąpić do transformacji gospodarczej. W 1992–2002 urząd prezydenta sprawował M. Kučan. Wybory do Zgromadzenia Państw. 1992, 1996 i 2000 wygrywali liberałowie — ich przywódca J. Drnovšek 1992–2002 pozostawał premierem. Po Drnovšeku, który 2002 został wybrany na prezydenta państwa, urząd premiera objął nowy przywódca liberałów A. Ropa. Konsekwentnie dążąc do integracji ze strukturami Zachodu Słowenia została członkiem NATO i UE (2004). W wyniku wyborów X 2004 nowy gabinet utworzyła koalicja prawicowa.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia