Polska. Warunki naturalne. Wody

Polska. Warunki naturalne. Wody.

Pod względem hydrograf. 99,7% obszaru Polski leży w zlewisku Morza Bałtyckiego, w tym 55,7% przypada na dorzecze Wisły, 33,9% na dorzecze Odry, 9,3% — na bezpośrednie zlewisko Morza Bałtyckiego, 0,8% — na dorzecze Niemna; do M. Czarnego odpływają wody za pośrednictwem Dniestru (górny bieg Strwiąża) i Dunaju (górny bieg Czarnej Orawy), do M. Północnego za pośrednictwem Łaby (górne biegi Izery i Orlicy w Sudetach).

Sieć rzeczna Polski jest asymetryczna; stosunek dorzecza lewego do prawego dla Wisły przedstawia się jak 27 : 73, dla Odry — 30 : 70. Wiąże się to z ogólnym nachyleniem powierzchni kraju ku północnemu zachodowi oraz z rozwojem rzeźby w trzeciorzędzie i czwartorzędzie. W Polsce południowej doliny są znacznie starsze niż na północy kraju, gdzie sieć rzeczna ustaliła się dopiero u schyłku ostatniego zlodowacenia, w okresie powstania Morza Bałtyckiego. W czasie zlodowaceń, wskutek blokady odpływu wód na północ, wody powierzchniowe odpływały pradolinami na zachód wzdłuż czoła lodowca. Wraz z jego recesją wody zmieniały kierunek, przenosząc się z równoleżnikowych pradolin w kierunku północnym — charakterystyczne załamania w kierunku biegu rzek (Poznański Przełom Warty).

Gęstość sieci rzecznej na obszarze Polski jest zróżnicowana; bardzo gęsta w Karpatach i Sudetach (duże zasilanie z opadów, słabo przepuszczalne podłoże, urozmaicona rzeźba), czterokrotnie rzadsza na wyżynach zbud. ze skał węglanowych (znaczna infiltracja wody w uszczelinione i skrasowiałe podłoże, głęboko zalegające zwierciadło wody gruntowej); na nizinach gęsta sieć rzeczna występuje tam, gdzie jest słabo przepuszczalne podłoże.

Zasilanie rzek odbywa się bezpośrednio z opadów i topniejących śniegów oraz z dopływu do koryta wód podziemnych. W Polsce występuje śnieżno-deszczowy ustrój zasilania z dwoma wysokimi stanami wody w ciągu roku: na wiosnę, w okresie zaniku pokrywy śnieżnej i lodowej (szczególnie wysoki stan wód na nizinach), w lecie (koniec czerwca–połowa lipca) w czasie maksimum opadowego (silne wezbrania wód rzek górskich). Najniższe stany wód (niżówki) występują zwykle w okresie letnio-jesiennym (gł. od sierpnia do października) na obszarze całej Polski, i zimowym w Sudetach, Karpatach i na Wyż. Lubelskiej. Od tego ogólnego rytmu istnieją regionalne odchylenia, np. wezbrania zimowe na wybrzeżu (podpiętrzanie wód mor. przez sztormy). W zimie rzeki zamarzają; średni czas trwania pokrywy lodowej waha się od niespełna miesiąca na zachodzie do 3 na wschodzie; pokrywa lodowa utrzymuje się dłużej na północy niż na południu, co sprzyja powstawaniu powodzi zatorowych. Roczny rytm zjawisk klim. powoduje nierównomierność odpływu i zmienność stanu wód w rzekach. Najmniejsze wahania stanów wody mają rzeki pojezierzy (2–3 m), największe — duże rzeki górskie (6–9 m).

Zasilanie podziemne odbywa się bezpośrednio przez kontakt podziemnego zwierciadła wody z rzeką albo za pośrednictwem źródeł. Udział zasilania podziemnego rzek pol. wynosi średnio 55%; największy (powyżej 60%) jest na wyżynach zbud. ze skał węglanowych i pojezierzach, najmniejszy (poniżej 40%) w Karpatach. Wody podziemne w Polsce występują gł. w postaci warstw wodonośnych o swobodnym zwierciadle (wody freatyczne) znajdujących się na różnych głębokościach: na wyżynach węglanowych od 50 do 100 m, w Karpatach, Sudetach i w obrębie moren czołowych na Pojezierzach Południowobałtyckich do 20 m, na Nizinach Środkowopol. i w kotlinach podkarpackich do ok. 5 m; 75% zasobów odnawialnych wód podziemnych w Polsce występuje w czwartorzędowych poziomach wodonośnych; ich liczba i miąższość zwiększa się z południa na północ, są to wody porowe; na obszarze środkowej i północnej Polski głównymi poziomami wodonośnymi są piaszczysto-żwirowe osady międzymorenowe. Oprócz wód freatycznych między nierozpuszczalnymi warstwami skalnymi, w nieckowatych strukturach geol. występują wody pod ciśnieniem hydrostatycznym (wody artezyjskie); należą do nich m.in. wody w niecce warsz. i łódzkiej. Szczególnym typem wód podziemnych są wody krasowe, wypełniające szczeliny w rozpuszczalnych skałach węglanowych (Wyż. Krakowsko-Częstochowska, Niecka Nidziańska, Tatry Zachodnie); wypływają na powierzchnię w postaci obfitych źródeł (wywierzyska). Wody wypływające z głębszych warstw skalnych są zwykle silniej zmineralizowane; w Polsce występują: solanki (Kołobrzeg, Ciechocinek, Inowrocław), wody siarkowe (Busko-Zdrój, Solec-Zdrój), żelaziste (Nałęczów), szczawy (Krynica, Żegiestów, Polanica-Zdrój); duże znaczenie leczn. mają też naturalne cieplice, m.in. Cieplice Śląskie-Zdrój (44°C), Lądek-Zdrój (29°C), Duszniki-Zdrój (19°C). Zasoby wszystkich wód podziemnych nie są znane; ocenia się, że zasoby wód gruntowych wynoszą 76,5 km³; rocznie jest odnawiana ok. 1/3 tej ilości.

Oprócz retencji podziemnej, występuje znaczna, zwłaszcza na osadach młodoglacjalnych, retencja powierzchniowa w postaci jezior i bagien. W Polsce jest ok. 9300 jezior o pow. większej od 1 ha; zajmują one 3,2 tys. km² (ok. 1% pow. kraju), a ich łączna pojemność wynosi 17,4 km³. Jeziora mają różną genezę i są rozmieszczone nierównomiernie. Większość (83% ogólnej liczby i 95% pow.) jest pochodzenia polodowcowego i skupia się gł. na pojezierzach: Mazurskim, Pomorskim, Wielkopolskim, Lubuskim; najczęściej są to jeziora rynnowe i wytopiskowe; jeziora powstałe w wyniku działalności lodowców górskich znajdują się w Tatrach (po stronie pol. 11 o pow. powyżej 1 ha) i Karkonoszach (2). W Polsce są ponadto jeziora: przybrzeżne (Łebsko, Gardno), zakolowe (w dolinach większych rzek), śródwydmowe (szczególnie liczne w międzyrzeczu Warty i Noteci), krasowe (Pojezierze Łęczyńsko-Włodawskie), deltowe (Dąbie przy ujściu Odry, Druzno przy ujściu Wisły). Bagna i torfowiska zajmują ok. 18 tys. km² (ok. 6% pow. kraju); magazynują ok. 23 km³ wody; największe zespoły torfowisk i bagien występują w północno-wschodniej części Polski, nad Biebrzą i Narwią. Oprócz naturalnych zbiorników wodnych istnieją też sztuczne, utworzone na rzekach poprzez budowę zapór; w Polsce jest ich ok. 100 o łącznej pow. 450 km² i pojemności 3,6 km³ (pojemność użytkowa 2,6 km³).

Do wód przybrzeżnych Polski należą 2 większe zatoki Morza Bałtyckiego: Gdańska (z Zat. Pucką i Zalewem Wiślanym) oraz Pomorska (z Zalewem Szczecińskim). Polska nie jest krajem zasobnym w wodę; powodują to zarówno czynniki klimat. (stosunkowo niskie opady) oraz warunki hydrologiczne — część wód podziemnych odpływa bezpośrednio do morza; uważa się, że tylko z utworów czwartorzędowych odpływ ten wynosi 24,8 m³/s, co odpowiada średniemu przepływowi górnej Wisły powyżej ujścia Przemszy. Do obszarów deficytowych zalicza się: Pojezierze Wielkopolskie a zwłaszcza Kujawy, część Niz. Mazowieckiej i Niz. Podlaskiej oraz wyżyny: Śląską i Kielecką; obszarami nadwyżkowymi są Karpaty, Sudety i północna część pasa pojezierzy.

Ważny problem stanowi zanieczyszczenie pol. wód; zostało ono omówione w podrozdziale Stan środowiska przyrodniczego.

Narew, rozlewiska w górnym odcinku (okolice wsi Rybaki)

Wda, Bory Tucholskie

Wigierski Park Narodowy

Odra w Szczecinie, barka na rzece w centrum miasta

Wdzydze, jezioro, Kaszubski Park Etnograficzny

Bug, zakole rzeki w okolicy wsi Tonkiele koło Drohiczyna

Bardo, widok na klasztor sióstr Marianek, na pierwszym planie Nysa Kłodzka

Roztocze, szumy na potoku Sopotnia

Warta, rezerwat ptaków w Słońsku (Park Narodowy „Ujście Warty”)

Czorsztyńskie, Jezioro, w głębi zbiornik wyrównawczy — Jezioro Sromowickie

Bałtyckie, Morze