Polska. Sztuka. Druga Rzeczpospolita

Polska. Sztuka. Druga Rzeczpospolita

Lata po 1918 cechuje wielość i dynamika przedsięwzięć organizacyjnych i artystycznych, będących wyrazem kształtowania się nie obciążonych już serwitutami narodowymi postaw twórczych i potrzeby określenia nowych, zwłaszcza społecznych funkcji sztuki i artystów; w niepodległym państwie działalność artystyczna otrzymała nowe, częściowo oficjalne ramy instytucjonalne; życie artystyczne charakteryzowała skłonność do wiązania się artystów w grupy, zarówno o programowym, jak i sytuacyjnym i środowiskowym charakterze; wszystkie dziedziny sztuki, a zwłaszcza malarstwo, znamionowała rozpiętość dążeń artystycznych — od radykalnych postaw, wyrastających z idei międzynarodowej awangardy, po nurty tradycjonalno-historyzujące, żywe szczególnie w kręgach oficjalno-rządowej sztuki lat 30.

W architekturze powojennej nadal utrzymywały się tendencje stylu narodowego realizowanego w różnych odmianach: historyzującej (rysunki S. Noakowskiego), dworkowej (dworzec kolejowy w Gdyni — R. Miller), łączącej ludową stylizację z Art Déco (pawilon polski na Wystawie Sztuk Dekoracyjnych w Paryżu — J. Czajkowski), modernistyczno-ekspresjonistycznej (kościół Św. Rocha w Białymstoku — O. Sosnowski), stapiającej różnorodne inspiracje w dzieło indywidualne (Szkoła Główna Handlowa w Warszawie — J. Koszczyc-Witkiewicz). Po 1930 w kręgu ugrupowań awangardowych (Blok, Praesens: B. i S. Brukalscy, H. i Sz. Syrkusowie i inni), opartych na założeniach konstruktywizmu i stylu międzynarodowego (Bauhaus, Le Corbusier, CIAM), został sformułowany program architektoniczny łączący radykalną orientację społeczną z postulatami masowego, funkcjonalnego budownictwa mieszkaniowego (osiedle Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej na Żoliborzu w Warszawie). Pierwszorzędne znaczenie i wybitnych przedstawicieli miała w latach 30. reprezentacyjna, stołeczna architektura rządowa (Ministerstwo Oświaty — Z. Mączeński) i urzędowa (gmach Sądów — B. Pniewski, Bank Gospodarstwa Krajowego — R. Świerczyński, Muzeum Narodowe — T. Tołwiński); budowano też, zwłaszcza w Warszawie, nowoczesne, luksusowe domy wielkomiejskie (L. Korngold, J. Żórawski) oraz wille (B. Lachert, J. Szanajca). Wyjątkowym polem działania dla architektury nowoczesnej było wznoszone od podstaw, planowo i szybko, miasto i port Gdynia.

W malarstwie wśród mnogości ugrupowań i prądów rysuje się kilka dominujących tendencji; krótkotrwały, najwcześniej adaptujący elementy futuryzmu, kubizmu i ekspresjonizmu ruch Formistów miał znakomitych protagonistów: malarza, filozofa i logika L. Chwistka oraz S.I. Witkiewicza (Witkacego) — malarza, teoretyka sztuki, pisarza i dramaturga, niezwykłą indywidualność artystycznego i intelektualnego życia międzywojennej Polski. Najwybitniejszymi przedstawicielami awangardy wyrastającej z doświadczeń rosyjskiego konstruktywizmu (grupy: Blok, Praesens, a.r.) byli — malarz i teoretyk W. Strzemiński, twórca własnej koncepcji sztuki — unizmu oraz rzeźbiarka K. Kobro. Zasadnicze znaczenie miał nurt kolorystyczny, dający priorytet autonomicznym, „czysto malarskim” wartościom, czerpiący z tradycji francuskiego postimpresjonizmu, reprezentowany przez tzw. Komitet Paryski (kapiści: J. Cybis, J. Czapski, A. Nacht-Samborski, Z. Waliszewski, P. Potworowski, H. Rudzka-Cybisowa), ale bliski też innym ugrupowaniom (Jednoróg, Pryzmat, Zwornik), z biegiem lat przyciągający coraz liczniejszych zwolenników. Różnego typu tradycjonalizm, nasilający się zwłaszcza w latach 30. przejawiał się w twórczości artystów należących do ugrupowań: Bractwo św. Łukasza, Szkoła Wileńska, Szkoła Warszawska, Rytm; ten ostatni nawiązywał też do wysoce przestylizowanego w duchu Art Déco folkloru (Z. Stryjeńska, W. Skoczylas). Niezależnym, odrębnym torem rozwijało się malarstwo działającego we Francji T. Makowskiego.

W rzeźbie dominował nurt klasycyzujący, oparty na wzorach francuskich, przejęty jako styl oficjalnych pomników (E. Wittig), reprezentowany także w późniejszej twórczości początkowo kubizującego A. Zamoyskiego; kubistyczną geometryzację form (Z. Pronaszko) łączono z tradycją ludowej snycerki (J. Szczepkowski) i stylizacją bliską Art Déco (H. Kuna); wysoką pozycję osiągnęli, oprócz X. Dunikowskiego — S. Horno-Popławski, A. Karny, F. Strynkiewicz. Indywidualnym dokonaniem była konstruktywistyczna rzeźba K. Kobro.

W grafice na czołowe miejsce wysunął się drzeworyt, praktykowany przez artystów zgrupowanych w założonym przez W. Skoczylasa ugrupowaniu Ryt; w grafice użytkowej ważne miejsce zajął plakat (T. Gronowski, E. Bartłomiejczyk).

Dużą wagę miało, rozbudzone w okresie Młodej Polski, zainteresowanie dla sztuki stosowanej, dekoracyjnej i rzemiosła artystycznego, czego najpełniejszym wyrazem była działalność spółdzielni Ład, łączącej stylizowaną, rodzimą ludowość z nowoczesnymi zasadami funkcjonalności, czystości techniki, wykorzystania właściwości naturalnych tworzyw (rękodzielnicze tkactwo, meblarstwo, ceramika).

Witkiewicz Stanisław Ignacy, Ogólne zamieszanie, 1920 — Muzeum Narodowe, Kraków

Strzemiński Władysław, Pejzaż łódzki, 1932 — Muzeum Sztuki, Łódź

Kobro Katarzyna, Konstrukcja wisząca 2, rekonstrukcja niezachowanej rzeźby, 1921 — Muzeum Sztuki, Łódź

Malczewski Jacek, Proroctwo Ezechiela, 1919 — Muzeum Sztuki, Łódź