Polska. Nauka. Druga Rzeczpospolita

Polska. Nauka. Druga Rzeczpospolita.

Odzyskanie niepodległości dawało państwu polskiemu możliwość prowadzenia określonej polityki naukowej, a przed samą nauką stawiało zadanie integracji życia naukowego, rozwoju organizacyjnego, a także zachowania tradycyjnych wartości z wolnością nauki i etosem uczonego na czele. Wyrazem wolności nauki miało być istnienie autonomicznych instytucji nauki — zetatyzowanych uczelni oraz towarzystw naukowych utworzonych przez środowiska naukowe i mających pozapaństwowy charakter. W tym okresie brakowało konsekwentnej polityki naukowej państwa, chociaż istniały próby koordynacji pracy naukowej w skali ogólnopolskiej, podejmowane przez ludzi nauki (S. Michalski). Nastapił znaczny rozwój towarzystw naukowych ogólnych i specjalistycznych — 1938 było ich łącznie 349; formułowały społeczną politykę naukową, utrzymywały szerokie kontakty naukowe z zagranicą i popierały badania w wybranej dyscyplinie. Największy autorytet naukowy miała Polska Akademia Umiejętności, związana z UJ, ważną rolę naukową odgrywało założone 1907 Towarzystwo Naukowe Warszawskie (TNW); działał Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie (Uniwersytet Lwowski), restytuowano Uniwersytet Warszawski i Uniwersytet Stefana Batorego w Wilnie (Uniwersytet Wileński); powołano kilka nowych uczelni: Uniwersytet Poznański (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu), Akademię Górniczą w Krakowie (Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica), Katolicki Uniwersytet Lubelski, Wyższą Szkołę Handlową (obecnie Szkoła Główna Handlowa), Szkołę Główną Gospodarstwa Wiejskiego, Wolną Wszechnicę Polską; rozwinęła się istniejąca już od 1915 Politechnika Warszawska; ogółem 1938 istniały 32 uczelnie akademickie i wyższe szkoły zawodowe. Nastąpił rozwój warszawskiego ośrodka naukowego, który skupiał połowę placówek i instytucji naukowych kraju; systematycznie wzrastała liczba ludzi nauki (około 6 tysięcy w 1938), pogłębiał się też stopień profesjonalizacji, na etatach było około 5 tysięcy pracowników. Oprócz uczelni i towarzystw naukowych istniała sieć pozauczelnianych placówek naukowych zajmujących się różnymi dziedzinami (łącznie 128, w tym 13 państwowych instytutów naukowych). W wielu dziedzinach osiągnięto wysoki, liczący się w świecie poziom; uznanie za granicą zdobyły prace matematyków warszawskich (W. Sierpiński, K. Kuratowski) i lwowskich (S. Banach, H. Steinhaus, S. Mazur) oraz osiągnięcia lwowsko-warszawskiej szkoły logiki (J. Łukasiewicz, S. Leśniewski, A. Tarski); w fizyce silny ośrodek w Warszawie stworzył S. Pieńkowski, poza nim największe osiągnięcia zanotowali S. Białobrzeski i M. Wolfke, a także: M. Jeżewski, K. Zakrzewski, M. Mięsowicz, S. Weyssenhoff i in. (Kraków), W. Rubinowicz i J.J. Blaton (Lwów), W. Dziewulski i H. Niewodniczański (Wilno); w astronomii największe osiągnięcia mieli: T. Banachiewicz (Kraków) i M. Kamieński (Warszawa); duże osiągnięcia naukowe (często połączone z zastosowaniem w przemyśle i gospodarce) osiągnięto w chemii (W. Świętosławski, K. Dziewoński, J. Zawadzki), naukach technicznych (S. Bryła, M.T. Huber, W. Budryk), geografii (E. Romer, S. Lencewicz, S. Pawłowski), geologii (W. Goetel, J. Samsonowicz), biologii (W. Szafer, K. Janicki, R. Kozłowski), naukach rolniczych (J. Mikułowski-Pomorski, R. Prawocheński, S. Miklaszewski) i w medycynie (L. Hirszfeld, R. Weigl); wspomnieć też trzeba o dokonaniach w dziedzinie archeologii słowiańskiej (J. Kostrzewski, W. Antoniewicz), antropologii (J. Czekanowski), ekonomii (A. Krzyżanowski, E. Taylor), socjologii (L. Krzywicki, S. Czarnowski, F. Znaniecki), filozofii (K. Twardowski, T. Kotarbiński, K. Ajdukiewicz, W. Tatarkiewicz), teorii i historii państwa i prawa (L. Petrażycki, R. Taubenschlag, O.M. Balzer, S. Kutrzeba), prawa międzynarodowego (L. Ehrlich), historii Polski i powszechnej (m.in. Sz. Askenazy, K. Tymieniecki, W. Konopczyński, M. Handelsman), historii sztuki (M. Gębarowicz, Z. Batowski, M. Morelowski), psychologii (S. Baley, W. Witwicki, S. Szuman), językoznawstwa (J. Kuryłowicz, S. Szober, M. Dłuska, T. Benni), teorii i historii literatury (R. Ingarden, M. Kridl, J. Kleiner, S. Pigoń, J. Krzyżanowski), filologii klasycznej (T. Zieliński, G. Przychocki, T. Sinko, K.F. Kumaniecki), orientalistyki (A. Gawroński), neofilologii (S. Wędkiewicz, E. Porębowicz, Z. Łempicki); nastąpiło ożywienie badań w dziedzinie teologii i nauk kościelnych (J. Archutowski, A. Klawek, J. Salamucha). Badania naukowe prowadziły też środowiska mniejszości narodowe; na uwagę zasługuje działalność Instytuu Nauk Judaistycznych w Warszawie (założonego 1926, m.in. historycy M. Bałaban i E. Ringelblum oraz semitysta i asyrolog M. Schorr), Żydowskiego Instytutu Naukowego w Wilnie (JIWO, założony 1925, od 1940 w Nowym Jorku), Towarzystwa Naukowego im. Tarasa Szewczenki we Lwowie (założone 1879), Ukraińskiego Instytutu Naukowegi w Warszawie (założony 1930, z którym współpracował m.in. literaturoznawca B. Łepki), należy również wspomnieć o działalności filologa białoruskiego B. Taraszkiewicza.