Polska. Gospodarka. Rybołówstwo

Polska. Gospodarka. Rybołówstwo.

W okresie międzywojennym rybołówstwo śródlądowe i mor. pokrywało 1/3 krajowego zapotrzebowania na ryby; roczne spożycie ryb na 1 mieszk. wynosiło w Polsce 2–3 kg (w Rosji 8–10, w Niemczech 10–12 kg, we Francji 6 kg, 1934–38). Ryby słodkowodne pozyskiwano przede wszystkim w gospodarstwach stawowych, dostarczających ok. 10 tys. t karpi (50% całkowitych połowów ryb słodkowodnych); z jezior pozyskiwano 6 tys. t (1938), z rzek — 3 tys. t ryb, sprzedawanych wyłącznie w handlu uspołecznionym. Stawy sztuczne zajmowały w Polsce ok. 70–75 tys. ha i były zlokalizowane gł. w południowej części Wielkopolski (dolina Baryczy), na Polesiu Lubelskim, Podolu i Wołyniu; najstarsze i najwydajniejsze stawy znajdowały się w Kotlinie Oświęcimskiej oraz rejonie Rybnika, Bielska i Białej. W okresie dwudziestolecia międzywojennego Polska była jednym z największych w Europie producentów raków; corocznie eksportowano gł. do Niemiec ok. 500 t raków; ok. 70% raków poławiano w województwach centralnych i wschodnich. Podstawę rybołówstwa mor. stanowiły połowy na Morzu Bałtyckim i M. Północnym; rybołówstwo mor. korzystało z nowych portów rybackich w Gdyni i Jastarni oraz wcześniej istniejących w Pucku i Helu; w budowie od 1936 był nowocz. port we Władysławowie. Polska flota rybacka 1938 dysponowała 28 dalekomor. statkami połowowymi i ok. 500 jednostkami do połowów przybrzeżnych; na Morzu Bałtyckim największe ilościowo były połowy szprotów, w pewnych okresach dorszy (pomuchli), także płastug (gł. fląder) i śledzi, najcenniejsze zaś połowy łososi i węgorzy; razem połowy przybrzeżne 1936 dały 18 tys. t ryb, a na otwartym Bałtyku — 463 t (gł. dorszy); połowy na M. Północnym dostarczały ponad 5 tys. t ryb, gł. śledzi; rozmiary połowów mor. w latach 30. przewyższały potrzeby rynku wewnętrznego. Rybołówstwo mor. stanowiło podstawę przetwórstwa rybnego, obejmującego konserwowanie ryb (gł. wędzarnictwo) oraz wyrób mączki rybnej i olejów rybnych; najwięcej wędzarni znajdowało się na wybrzeżu, zaś fabryki puszkowanych konserw rybnych były zlokalizowane gł. wewnątrz kraju (największa fabryka w Dziedzicach na Śląsku); w Gdyni powstała pierwsza pol. fabryka mączki rybnej i tranu.

Po II wojnie świat. wzrosło znaczenie rybołówstwa mor., gł. dzięki rozbudowie pol. floty rybackiej o zasięgu oceanicznym, oraz portów. Do największych portów pełnomor. należą: Gdynia, Szczecin, Świnoujście, Władysławowo, Kołobrzeg i Darłowo; porty rybołówstwa przybrzeżnego są rozmieszczone wzdłuż całego wybrzeża, najważniejsze z nich: Puck, Jastarnia, Łeba, Dziwnów. W końcu lat 50. nastąpił znaczny rozwój floty rybackiej, wzbogaconej o statki bazy, trawlery przetwórcze i zamrażalnie. W 2. poł. lat 60. rybołówstwo dysponowało 152 statkami dalekomor. (1968), o pojemności 159,6 BRT, w tym 20 trawlerami zamrażalniami i 23 trawlerami przetwórniami, oraz ok. 555 kutrami; w latach 70. rozpoczęto wyposażanie trawlerów zamrażalni w urządzenia przetwórcze, co pozwoliło na zmianę ich funkcji; 1977 pol. flota rybacka posiadała 129 statków dalekomor. o pojemności 241,2 BRT, w tym 104 trawlery przetwórnie, oraz 500 kutrów; znacznie też zwiększyły się połowy dalekomor. na odległych łowiskach oceanicznych; w latach 70. pol. statki łowiły m.in. na wodach północno-zachodniej części O. Atlantyckiego, u wybrzeży Grenlandii i Ameryki Północnej, południowego O. Atlantyckiego i Indyjskiego. Do 1988, pomimo powszechnego wprowadzania 200-milowych stref ekon. przez państwa nadbrzeżne, połowy dalekomor. oscylowały jeszcze wokół 500 tys. t rocznie.

W następnych latach nastąpił spadek połowów, rybołówstwo dalekomor. opierało się gł. na zasobach mintaja w międzynar. wodach M. Beringa i M. Ochockiego. Utrata tych łowisk 1995 spowodowała dalszą redukcję połowów. Skutkiem zmniejszenia połowów była kasacja bądź wyprzedaż trawlerów przez armatorów dalekomor.: Dalmor w Gdyni, Gryf w Szczecinie i Odra w Świnoujściu, a następnie zakończenie działalności i likwidacja przedsiębiorstw Gryf (2000) i Odra (2002). W 2002 połowy dalekomor. wyniosły 57,5 tys. t i były prowadzone gł. na łowiskach zachodniej Afryki, Antarktyki i północnej części O. Atlantyckiego.

W rybołówstwie bałtyckim znaczny jakościowy rozwój floty następował od 2. poł. lat 70., kiedy do eksploatacji zaczęły wchodzić duże kutry rufowe. Od tego okresu do połowy lat 80. połowy na Bałtyku oscylowały w granicach 200 tys. t, jednak w następnych latach — wskutek przełowienia zasobów i spadku wydajności łowisk, a w konsekwencji limitowania połowów — spadły do 110–150 tys. t. W 2002 połowy bałtyckie wyniosły 146,9 tys. t (w najlepszym 1980 — 221,7 tys. t), a eksploatowanych było 410 kutrów (1980 było ich 515). W latach 90. nastąpiła całkowita zmiana stosunków własnościowych w rybołówstwie bałtyckim. Działające tu wcześniej przedsiębiorstwa państw. zakończyły działalność, z wyjątkiem przedsiębiorstwa Szkuner we Władysławowie. Niemal wszystkie kutry znalazły się w rękach rybaków prywatnych, którzy uzyskują obecnie ponad 90% połowów na Bałtyku.

Rybactwo śródlądowe dysponuje ok. 470 tys. ha wód; produkcja ryb słodkowodnych utrzymuje się na poziomie ok. 40 tys. t rocznie (2002 — 42,6 tys. t); do niedawna największe znaczenie dla wielkości połowów miały stawy (z 1 ha — 450–550 kg ryb), z 1 ha jeziora odłowy rybackie wynoszą 13–17 kg, z rzek poniżej 10 kg. W rzeczywistości odłowy z rzek i jezior są dużo wyższe — wędkarze wyławiają z jezior ok. 40 tys. t ryb rocznie (z rzek — ok. 20–40 kg/ha, ze zbiorników zaporowych ok. 50 kg/ha, niekiedy do 360 kg/ha); nastąpiła wyraźna zmiana systemu eksploatacji połowowej z tradycyjnej rybackiej na wędkarską. Najwięcej stawów rybnych utrzymuje się w tradycyjnym obszarze śląsko-wielkopol., zachodniomałopol. i na Lubelszczyźnie; na pojezierzach dominuje ekstensywna gospodarka jeziorowa. Rozwój rybactwa śródlądowego wiąże się z jakościową poprawą czystości rzek i jezior oraz dynamicznym rozwojem wędkarstwa. Gospodarka rybna w Polsce opiera się gł. na rybołówstwie mor., a większość zakładów przetwórstwa rybnego znajduje się w województwach nadmor. (woj. pomorskie i zachodnio-pomorskie). Przetwórstwo rybne w Polsce w latach 90. w znacznym stopniu zostało sprywatyzowane. W 2001 zarejestrowaną działalność prowadziło 340 zakładów przetwórczych. Lądowa produkcja przetwórni rybnych wynosi ok. 300 tys. t wyrobów konsumpcyjnych rocznie. Najwięcej produkuje się filetów rybnych, konserw, marynat, ryb solonych i wędzonych. Przetwórstwo rybne w znacznym stopniu korzysta z importowanych surowców i półproduktów rybnych (ok. 200 tys. t rocznie, w ostatnich latach gł. z Norwegii). W strukturze gatunkowej importu dominowały śledzie.