Polska. Film
państwo w środkowej Europie, nad Morzem Bałtyckim
Polska. Film
Encyklopedia PWN
Okres 1896–1918. Pierwsze pokazy wynalazku braci A. i L. Lumière'ów na ziemiach pol. odbywały się 1896 w Warszawie i Krakowie. Pierwszymi pol. realizatorami film. na przeł. XIX i XX w. byli: konstruktor i wynalazca pleografu K. Prószyński, filmujący krótkie scenki rodzajowe z życia codziennego Warszawy (Ślizgawka w Łazienkach), oraz B. Matuszewski, który jako operator firmy Lumière realizował krótkie filmy dokumentalne (m.in. z wizyty cesarza Wilhelma II w Peterhofie 1897); wielkie zasługi dla rozwoju techniki film. położyli m.in. J. Szczepaniak (fotografia i kinematografia barwna) i J. Popławski (nowatorskie rozwiązania konstrukcyjne kamery zdjęciowej oraz aparatu projekcyjnego); jednym z pionierów pol. kina był W. Krzemiński, współzałożyciel (wraz z bratem, Antonim) pierwszego stałego kina w Polsce (1899 w Łodzi). Na przeł. 1901 i 1902 utworzono pierwszą pol. wytwórnię filmów i aparatów Prószyńskiego p.n. Tow. Udziałowe Pleograf; łączy się z nią powstanie pierwszego filmu fabularnego Powrót birbanta (1902, z udziałem K. Junoszy-Stępowskiego). Od 1907 systematycznie rosła sieć kin stałych (m.in. w Warszawie, Krakowie, Lwowie); dzięki kontaktom z biurami wynajmu filmów w Moskwie, Petersburgu, Rydze oraz Francji i Włoszech przedsiębiorcy krajowi mogli systematycznie zaopatrywać pol. kina w najnowsze filmy zagraniczne. W 1908 zaczęła się rozwijać produkcja film.; pierwszą komedię film. zrealizował operator fr. firmy Pathé J. Meyer (Antoś pierwszy raz w Warszawie 1908, z A. Fertnerem). Realizatorzy film. (m.in. M. Fuks, S. Sebel, J. Skarbek-Malczewski) wykorzystywali rodzajową tematykę warsz. przedmieść, filmowali sensacje dnia, a także pogrzeby znanych osób (m.in. E. Orzeszkowej 1910, B. Prusa 1912) oraz obchody i rocznice narodowe. Adaptowano popularne dzieła lit. (Dzieje grzechu wg S. Żeromskiego 1911, reż. A. Bednarczyk, Krwawa dola wg H. Sienkiewicza 1912, reż. W. Paliński), przede wszystkim jednak powstawały melodramaty (Słodycz grzechu 1914, reż. E. Puchalski), komedie, farsy i krótkometrażowe groteski. Pierwszą pol. gwiazdą film. była P. Negri (Niewolnica zmysłów 1914, reż. J. Pawłowski). W prasie zapoczątkowano dyskusję na temat zagadnień estetycznych filmu (wypowiadali się m.in. A. Zagórski, L. Belmont, K. Irzykowski).
Podczas I wojny świat. po zajęciu Warszawy przez Niemców powstawały propagandowe filmy antycarskie (Ochrana warszawska i jej tajemnice 1916, z H. Bruczówną w gł. roli, Carat i jego sługi 1916) oraz sensacyjne.
Ilustracje
Kawalerowicz Jerzy, Matka Joanna od Aniołów, kadr z filmu, 1960fot. Polfilm
Ford Aleksander, Krzyżacy, 1960 — kadr z filmufot. Filmoteka Narodowa
Wajda Andrzej, Ziemia obiecana, kadr z filmu 1974.fot. Filmoteka Narodowa
Prószyński Kazimierz, Powrót birbanta, 1900 — kadr z filmu fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Jakubowska Wanda, Ostatni etap, 1948 — kadr z filmu fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Kieślowski Krzysztof, Amator, 1979 — kadr z filmu. Na zdjęciu Jerzy Stuhr i Tadeusz Bradecki.fot. Polfilm
Hoffman Jerzy, Ogniem i mieczem fot. P. Nowak/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Has Wojciech Jerzy, Rękopis znaleziony w Saragossie fot. Polfilm
Holoubek Gustaw w Królu Edypie Sofoklesa, inscenizacja L. René — Teatr Dramatyczny w Warszawie, 1961 fot. Redakcja miesięcznika „Teatr”
Holandia, czołgi z dywizji gen. S. Maczka fot. Archiwum Dokumentacji Mechanicznej
