Niemcy. Film

Niemcy. Film.

Powstał na przełomie XIX i XX w.; jego pionierami byli M. i E. Skladanowscy i O. Mester; do I wojny światowej produkcja była niewielka (główne filmy fantastyczne i detektywistyczne); znacznie rozwinęła się w okresie I wojny światowej, gdy prawie całkowicie wstrzymano import filmów; 1917 powstał koncern Universum Film Aktiengesellschaft (UFA), decydujący o charakterze i rozwoju filmu niemieckiego aż do upadku hitlerowskich Niemiec; światowe znaczenie zdobył w okresie Republiki Weimarskiej dzięki rozwojowi produkcji utrzymanych w stylu ekspresjonizmu filmów fantastyki i grozy (twórczość R. Wienego, F. Langa, F.W. Murnaua); powstawały także widowiskowe filmy historyczne (m.in. E. Lubitscha) oraz kameralne, realistyczne dramaty (L. Jessnera, Murnaua, L. Picka), będące stylizowanym studium drobnomieszczańskiej szarzyzny. Filmy te były próbą ucieczki od aktualnej rzeczywistości — atmosfery chaosu i nerwowego niepokoju zwyciężonych Niemiec. Po wygaśnięciu filmowego ekspresjonizmu (ok. 1924), komercjalna produkcja wytwórni UFA, zahamowana nieco 1924–27 przez silną konkurencję filmu amerykańskiego, zaczęła rozpowszechniać odwetowe filmy propagandowe, szerzące nastroje nacjonalistyczne i militarystyczne; w tym okresie powstawało niewiele filmów o tematyce społecznej, tworzone były w niewielkich wytwórniach odcinających się od tendencji UFA, a realizowane m.in. przez: G.W. Pabsta, Langa, L. Sagana, S. Dudowa; powstawały też filmy tzw. Nowej Rzeczowości (Neue Sachlichkeit), czołowym przedstawicielem tego kierunku był W. Ruttmann. Po dojściu do władzy A. Hitlera wielu wybitnych reżyserów (m.in. Pabst, Lang, Dudow, F. Zinnemann, C. Veidt) i aktorów (m.in. M. Dietrich) opuściło Niemcy; film służył wyłącznie doraźnym zadaniom agitacyjno-propagandowym; filmowe reportaże L. Riefenstahl z masowych imprez hitlerowskich, stały się, wbrew intencjom realizatorki, wstrząsającym obrazem tamtych dni. W pierwszych latach po II wojnie światowej powstały nieliczne filmy, realizowane na podstawie licencji udzielanych producentom przez władze okupacyjne. W 1949 po utworzeniu NRD i RFN powstały 2 odrębne niemieckie kinematografie.

W NRD filmową wytwórnią upaństwowionej kinematografii stała się Deutsche Film Aktiengesellschaft (DEFA). Pierwsze filmy (m.in. W. Staudtego, K. Maetziga, Dudowa) były poświęcone obrachunkom z przeszłością wojenną i poszukiwaniom odpowiedzialności za popełnione zbrodnie; niektóre z nich (K. Wolfa, F. Beyera) przedstawiały ruch oporu w okresie hitleryzmu. W latach 50. i 60. doszła do głosu tematyka współczesna, ukazująca procesy polityczne i problemy moralne zaistniałe w społeczeństwie niemieckim. Filmy przełomu lat 70. i 80., realizowane przez E. Günthera, F. Vogla, H. Seemanna, J. Kunerta, Wolfa, G. Reischa, tematykę tę potraktowały głębiej i wszechstronniej. Intensywnie rozwinął się także film dokumentalny (m.in. A. i A. Thorndike, Studio Filmów Dokumentalnych W. Heynowskiego i G. Scheumanna) i telewizyjny.

Już w pierwszych latach istnienia RFN kinematografia zachodnioniemiecka uległa komercjalizacji; filmy będące próbą rozrachunku moralnego z minioną wojną należały do nielicznych wyjątków (m.in. Staudtego, K. Hoffmana, B. Wickiego, H. Käutnera). Do lat 60. film zachodnioniemiecki nie odnosił większych sukcesów artystycznych; ok. 1962 nastąpiło ożywienie w zakresie poszukiwań artystycznych i tematycznych; grupa młodych reżyserów (A. Kluge, R.W. Fassbinder, W. Herzog, V. Schlöndorff, P. Schamoni, P. Fleischman, J. Schaaf, H. Senft) zainicjowała produkcję filmów atakujących niemiecką przeszłość i demaskujących współczesność, poddając rewizji wiele dotychczasowych ocen historycznych i postaw moralnych; stosując różne środki formalne charakterystyczne dla nowej fali, nowe kino zachodnioniemieckie nie zdołało jednak dokonać przewrotu w dominującej od lat produkcji komercjalnej.

Kinematografia niemiecka lat 90. produkuje ok. 150 filmów rocznie; tworzy nowe pokolenie filmowców (m.in. M.T. Wagner, N. Hoffman, M. Klier, R. Sigl, H. Schier, F. Becker, M. Allary, D. Hochmuth). Lata 90. i zjednoczenie Niemiec nie zrodziły nowych fermentów twórczych, nawet wśród filmowców z NRD; w kinie niemieckim nastąpiła stagnacja; sukcesy artystyczne odnosili jedynie uznani filmowcy: Wenders, Herzog; spośród dokonań młodych reżyserów warto odnotować filmy T. Tykwera i C. Link.

Bibliografia

S. KRACAUER Od Caligariego do Hitlera. Z psychologii filmu niemieckiego, Warszawa 1958;

L.H. EISNER Ekran demoniczny, Warszawa 1974;

S. KRACAUER Teoria filmu. Wyzwolenie materialnej rzeczywistości, Warszawa 1975;

Niemiecki ekspresjonizm filmowy, red. A. Helman i A. Madej, Katowice 1985.