Brazylia. Literatura

Brazylia. Literatura.

We wczesnym okresie kolonialnym dominowały portugalskie wpływy ideol. i estetyczne, m.in. w informacyjnych zapisach odkrywców i kolonizatorów (P. Vaz de Caminha, P. de Magalhăes de Găndavo, F. Brandăo, G. Soares de Sousa), twórczości jezuickich misjonarzy (J. de Anchieta — poeta, prekursor dramatu misteryjnego i teatru lud., F. Cardim — autor kronik, M. da Nóbrega, A. Vieira) i w piśmiennictwie historiograf. (V. de Salvador, D. de Albuquerque Coelho, F. de Brito Freire). Poeci XVII i XVIII w. pozostawali pod wpływem L. de Camőesa (B. Teixeira, M. Botelho de Oliveira, J.B. da Gama, J. de Santa Rita Durăo) i hiszp. baroku (G. de Matos). W XVIII w. do narastania poczucia odrębności nar. pisarzy brazylijskich przyczyniły się akademie (pierwsza zał. 1724 w Bahia); w okresie tzw. arkadyzmu (od 1768) idee niepodl. głosili m.in. poeci C.M. da Costa i T.A. Gonzaga. Rozwój powieści zapoczątkował 1728 N. Marques Pereira, prozę moralizatorską reprezentował M. Aires; historiografię rozwinęli S. da Rocha Pita, P. Taques, benedyktyn G. da Madre de Deus. Ruch romant., zainicjowany 1836 przez. D. Gonçalvesa de Magalhăes, przyniósł Brazylii literaturę będącą wyrazem poszukiwania tożsamości kult., zainteresowania tradycją nar., legendami, folklorem; tzw. indianizm idealizujący ludność tubylczą reprezentowali: w prozie — J.M. de Alencar, w poezji — A. Gonçalves Dias; tematykę regionalną i antyniewolniczą wprowadzili A. d’Escragnolle de Taunay, B. Guimarăes, F. Tavora; czołową rolę w poezji romant. odegrał A. de Castro Alves, wybitnymi jej twórcami byli M. Álvares de Azevedo, C. de Abreu, F. Varela; dramat uprawiali: M. Pena, komediopisarz, J.M. de Macedo (także autor powieści sentymentalnych), Gonçalves de Magalhăes, P. Alegre, Gonçalves Dias. W 2. poł. XIX w. powieść pozostawała pod silnym wpływem realizmu i naturalizmu (prekursor — M.A. de Almeida; J.M. Machado de Assis, A. Azevedo, w pocz. XX w. A.H. de Lima Barreto, J. Pereira da Graça Aranha); na poetów oddziaływał parnasizm (O. Bilac, A. de Oliveira, R. Corréia, F. JÚlia), od 1893 symbolizm (J. de Cruz e Sousa, A. de Guimaraens, A. dos Anjos), widoczny także w twórczości prozaików (H.M. Coelho Neto i R. Pompéia); w tym okresie ożywione zainteresowanie budziła historia literatury (pierwsze wyd. antologii poet.), kwitła historiografia, najwybitniejszym przedstawicielem obydwu dziedzin był F.A. Varnhagen. Dokumentalne dzieło F. da Cunha (Os sertőes 1902), analizujące rzeczywistość Brazylii, dało początek wszechstronnym studiom na temat tego kraju (m.in. G. Freyre), inspirowało też twórców literatury regionalnej (J.B. Monteiro Lobato, V. Silveira, A. Peixoto, A. Arinos). W 1922 zapoczątkowano szeroki ruch odnowy kult., zw. modernizmem brazylijskim; jego inspiratorzy występowali przeciw tendencjom panującym od końca XIX w., lansowanym przez Brazyl. Akad. Literatury (zał. 1896), gł. parnasizmowi i symbolizmowi, nawiązywali do nar. mitów i tradycji, stosowali potoczny język Brazylijczyków, wyrażali „radość twórczą”, propagowali swobodę wypowiedzi lit. (M. de Andrade, O. de Andrade, P. Menotti del Picchia, M. Bandeira, później m.in. M. Mendes, G. de Almeida oraz C. Drummond de Andrade — dziś uważany za najwybitniejszego poetę brazylijskiego XX w.); do prozy moderniści wnieśli pogłębioną analizę psychol. i społ., przyczynili się do powstania tzw. romance nordestino (powieść północno-wschodnia), nurtu dającego kryt. obraz stosunków społ. w północno-wschodniej Brazylii (J.A. de Almeida, R. de Queirós, A. Fontes, J. Lins do Ręgo, G. Ramos, J. Amado); do regionalistów z południowej Brazylii należy É. Verissimo, twórca epopei swego regionu. W okresie 1940–50 nastąpił intensywny rozwój twórczości dram. (N. Rodrigues, A. Suassuna, G. Guarnieri, P. Bloch, J. Cabral de Melo Neto — również słynny poeta). W poezji, obok oryginalnych form wypowiedzi (C. Néjar, L. Ivo), wyodrębnił się konkretyzm (J. Ferreira Gullar). Prozaicy nadal podejmowali tematykę regionalną lub miejską (A. Callado, H. Sales, J.G. Vieira, C. Pena, O. de Faria, L. Cardoso, C. dos Anjos, R. Ramos, A. Quintela, M. Rebęlo), ulegali czasem wpływom egzystencjalizmu lub piętnowali zbrodnię, przemoc, demoralizację, szczególnie w życiu wielomilionowych skupisk miejskich (R. Fonseca, J. António, D. Trevisan, I. Loyola Brandăo). Najwybitniejszy, zdaniem krytyki, prozaik brazylijski XX w. J. Guimarăes Rosa stworzył indywidualną odmianę realizmu magicznego; tzw. prozę kobiecą, zróżnicowaną tematycznie i formalnie, reprezentują m.in. C. Lispector, L. Fagundes Teles, M. de Lourdes Teixeira, N. Pińón, a wśród najmłodszego pokolenia — P. Bins, R. Colónia, J. Tutikian. W dalszym ciągu bujnie rozwija się poezja (P. Leminsky, R. Pallotini); współczesną brazylijską krytykę i historię literatury reprezentują m.in: J.A. Castello i A. Soares Amora.