Białoruś. Polonia i Polacy
 
Encyklopedia PWN
Białoruś. Polonia i Polacy.
Według spisu ludności z 1926 na obszarze ówczesnej Białorus. SRR mieszkało 95 tys. Polaków (2% ludności republiki); największe skupiska tworzyli w okręgach borysowskim, mińskim, bobrujskim i witebskim. W latach 20. i w 1. poł. 30. realizowano politykę tzw. pol. socjalist. autonomii nar.: język pol. proklamowano jednym z języków państw., rozwijano szkolnictwo ogólnokształcące (1931 — 260 szkół), średnie specjalne i wyższe, m.in. Inst. Pedag. w Mińsku, utworzono zaw. Teatr Polski w Mińsku (1929), rozwijano działalność wydawniczą, m.in. gazety „Młot” (później „Orka”), „Gwiazda Młodzieży”, „Szturmowiec Dzierżyńszczyzny”, radio mińskie emitowało audycje w języku pol.; 1932 utworzono Polski Region Narodowościowy na Białorusi im. Feliksa Dzierżyńskiego (Dzierżyńszczyzna). Po 1936, w następstwie zmiany polityki narodowościowej, instytucje te zostały rozwiązane, a ludność pol. w dużej mierze deportowana do Kazachstanu i na Syberię. 17 IX 1939 do Białorus. SRR została przyłączona Białoruś Zachodnia ze znacznym procentem ludności pol.; realizowano tu bezwzględną politykę antypol.; Polacy zamieszkujący te ziemie od wieków zostali zdziesiątkowani (masowe egzekucje i deportacje), inteligencja wymordowana; podczas okupacji niem. 1941–44 działała silna partyzantka (Okręg Nowogródzki AK, „Wachlarz”). W 1949 zlikwidowano wszystkie szkoły pol. i wprowadzono zakaz posługiwania się językiem pol. w działalności państw. i społecznej.
Według spisu ludności z 1990 Białoruś zamieszkuje 418 tys. Polaków (ok. 4,1% ogółu ludności), wg nieoficjalnych danych ok. 1 mln, z tego większość obwód grodzieński, ponadto niewielkie skupiska w obwodach brzeskim, mińskim i witebskim. Tylko 13% białoruskich Polaków uważa język pol. za ojczysty; hamuje to rozwój pracy kult.-oświat. i tworzenie się miejscowej inteligencji pol., ponadto wywołuje spory dotyczące narodowościowego charakteru tej ludności (uznawani bądź za wynarodowionych Polaków, bądź wynarodowionych Białorusinów). W końcu lat 80. zaczęły powstawać na Białorusi polskie organizacje społ.-kult.; 1988 zarejestrowano w Grodnie Polskie Stowarzyszenie Kulturalno-Oświatowe im. A. Mickiewicza; na przeł. 1989 i 1990 organizacje pol. powstały w Mińsku, Brześciu i na Witebszczyźnie; 1991 zarejestrowano Związek Polaków na Białorusi (ZPB). Od VI 1990 ukazuje się w Grodnie dwutygodnik ZPB „Głos znad Niemna”, a od IX 1990 „Ziemia Lidzka”. Radio grodzieńskie emituje audycje w języku pol. (2 razy w tygodniu), a miejscowa telewizja — stały program Nad Niemnem. W 1991–92 dodatkową naukę języka pol. prowadzono w 220 szkołach podstawowych na Białorusi dla ok. 11 tys. uczniów, na uniwersytecie w Grodnie działa katedra filologii polskiej. Polacy z Białorusi poprzez ZPB utrzymują stały kontakt ze Stowarzyszeniem „Wspólnota Polska” w Warszawie.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia