Armenia. Sztuka

Armenia. Sztuka.

Najstarsze zabytki Armenii pochodzą z epoki przedhist. (III–I tysiącl. p.n.e.): megality (na górze Aragac), cyklopowe mury obronne, wyroby metal. i ceramiczne, rzeźba monumentalna; w IX–VI w. p.n.e. wpływy kultury Urartu, następnie perskiej, hellenistycznej, a w I w. n.e. — rzymskiej (świątynia w Garni). Od IV w. rozwijała się sztuka chrześc., gł. architektura; kościoły centralne z kopułą (katedra w Wagharszapat, 2. poł. V w. i Zwartnoc, VII w.) i bazyliki krzyżowo-kopułowe (świątynia w Mrenie, VII w.); architekturę świecką reprezentują pałace (V–VII w.); sztukę sepulkralną — grobowce i stele (IV–VI w.). W VIII w. nastąpiło zahamowanie rozwoju sztuki armeńskiej (najazd Arabów); ponowny rozkwit IX–XI w. (gł. ośr. Ani) — budowle sakralne o bogatej dekoracji rzeźbiarskiej i mal., świątynie (m.in. nad jez. Sewan z IX w., Achtamar z X w., Keczaris z XI w.), klasztory (m.in. w Hagharcin, Goszawank XII–XIII w.), świątynie-grobowce (Norawank); rozwijało się też budownictwo świeckie (mosty, domy zajezdne). W XIII–XVI w. rozkwit miniatorstwa, rozwijającego się od X w. W XVII–XVIII w. upadek sztuki w Armenii; dawne tradycje kontynuowały skupiska Ormian poza krajem (m.in. we Lwowie), zabytki: bezkopułowe cerkwie i chaczkary (pamiątkowe płaskorzeźbione płyty kam.). W XVIII i XIX w. budownictwo mieszkalne; w XIX w. rozwój malarstwa, od połowy stulecia wpływy sztuki ros. (S. Nersesjan, W. Surenianc, G. Baszindżaghian). Od 1921 rozwijała się sztuka sowiecka Armenii; jej gł. przedstawiciele: w architekturze — A. Tamanian, S. Safarian, O. Markarian; w malarstwie — M. Sarian, G. Gurdżian, O. Sardiarian (twórcy monumentalno-dekoracyjnego stylu odznaczającego się żywym kolorytem, opartego na tradycji lud. sztuki armeńskiej w powiązaniu z malarstwem zachodnioeur.), w grafice — A. Kodżojan; w rzeźbie — A. Sarksjan, S. Stepanian.

Ewangeliarz z Eczmiadzynu, scena Pokłonu trzech mędrców, 986, Armenia.

Matka Boska z Dzieciątkiem, XVIII w. — Muzeum Skarbiec Katolikosa Ormian, Eczmiadzyn