Najstarsze ślady obecności ludzi na Półwyspie Iberyjskim pochodzą sprzed ok. 1 mln lat. ok. VI w. obszary południowo-wschodnie zasiedlali Iberowie (prawdopodobnie pochodzenia afrosemickiego), a centrum i tereny północno-zachodnie Celtowie (przybyli między 1000 a 650 zza Pirenejów). W strefie kontaktu obu ludów następowało ich zmieszanie (Celtyberowie). Docierający do Półwyspu od XIV w. kupcy feniccy, a od VIII w. również greccy, założyli z czasem wiele stałych faktorii handlowych. W VI w. pozycję Fenicjan przejęli Kartagińczycy, najszersze wpływy osiągając w III w.; od IV w. rywalizowali o nie również Rzymianie, którzy 218 p.n.e., w czasie II wojny punickiej, rozpoczęli podbój Półwyspu; trwał on, w wyniku oporu miejscowych plemion (obrona Numancji), do końca I w. p.n.e. Pod panowaniem rzymskim (od II–I w. p.n.e. do pocz. V w. n.e.) nastąpiła romanizacja ludności (z wyjątkiem Basków). Niektórzy z mieszkańców Hiszpanii (jak Kwintylian, Lukan, Seneka, Trajan) odegrali istotną rolę w rzymskiej polityce i kulturze. Od I w. n.e. rozpoczęła się chrystianizacja Hiszpanii. W 409 n.e. Hiszpania uległa najazdowi plemion germańskich: Swewów (w zachodniej części Półwyspu utworzyli państwo istniejące do 584), Alanów i Wandalów, a wkrótce również Wizygotów. W VI w. Wizygoci przenieśli ośrodek państwa z Galii do Hiszpanii (stolica w Toledo), a przechodząc 589 z arianizmu na katolicyzm i zajmując 624 bizantyńską Betykę, przywrócili polityczną i religijna jedność Półwyspu. W 711–718 przybywający z Afryki muzułmanie rozbili państwo Wizygotów i opanowali prawie całą Hiszpanię; stała się ona początkowo prowincją kalifatu damasceńskiego, a po dokonanej 755 secesji — niezależnym emiratem, od 929 zaś — kalifatem kordobański.
Chrześcijanie, którzy utrzymali się w górach na północy, skąd ok. 722 podjęli trwającą 8 wieków rekonkwistę, tj. zbrojne odzyskiwanie ziem Hiszpanii. W 1. poł. VIII w. powstało królestwo Asturii (wizygockie w tradycji). Na przełomie VIII i IX w. ziemie między Ebro i Pirenejami opanowali Frankowie, tworząc na nich Marchię Hiszpańską. W wyniku jej stopniowego rozpadu niezależność uzyskała Nawarra, Aragonia, Barcelona. Ekspansję chrześcijan ułatwił rozpad 1031 kalifatu kordobańskiego na liczne i zwaśnione emiraty; przejściowo powstrzymywali ją najeżdżający z Afryki Almorawidzi (od 1086) i Almohadzi (od 1147), scalający na krótko posiadłości muzułmańskie w Hiszpanii. Po klęsce 1212 pod Las Navas de Tolosa muzułmanie od 2. poł. XIII w. utrzymali w Hiszpanii tylko emirat Grenady. W XI–XII w. wśród państw chrześcijańskich zaczęły dominować Kastylia (od 1230 połączona z Leónem) i Aragonia (od 1137 połączona z Barceloną), szukająca możliwości ekspansji w strefie Morza Śródziemnego (Sardynia, Sycylia, Neapol).
W 1479 w wyniku małżeństwa Izabeli I Katolickiej z Ferdynandem II Katolickim doszło do unii personalnej Kastylii i Aragonii. Wzmacniając władzę monarszą, para królewska podporządkowała Koronie zakony rycerskie i związki miast (hermandad) i zabiegała o umocnienie religii katolickiej jako czynnika unifikującego (1478 ustanowienie inkwizycji, 1492 wygnanie Żydów). Zdobycie 1492 muzułmańskiej Grenady i przyłączenie 1512 większości Nawarry zakończyły proces jednoczenia Hiszpanii. Zajęcie w końcu XV w. Wysp Kanaryjskich, a zwłaszcza odkrycie 1492 Ameryki przez K. Kolumba rozpoczęło hiszpańską ekspansję zamorską w Ameryce Południowej i Środkowej oraz na Filipinach. Rywalizację z Portugalią rozstrzygnęły układy w Tordesillas (1494) i Saragossie (1529). W 1516 na tronie zasiedli Habsburgowie: Karol I (od 1519 cesarz Karol V), a następnie jego syn Filip II. —długotrwałe walki o hegemonię w Europie (wojny z Francją), przeciwko reformacji i tendencjom odśrodkowym w Niemczech i Niderlandach oraz w obronie przed zagrożeniem tur. w basenie M. Śródziemnego (1571 zwycięstwo pod Lepanto). W 1580 Filip II objął także tron Portugalii z jej koloniami. Hiszpania stała się największym mocarstwem europejskim i kolonilanym. Koszty ciągłych wojen oraz utrzymania armii i rozbudowanej administracji doprowadziły finanse Hiszpanii do stanu permanentnego kryzysu finansów; stały napływ kruszców z kolonii oraz eksport kastylijskiej wełny utrwalały niedorozwój gospodarczy i kryzys państwa. Zaangażowanie się Hiszpanii w wojnę trzydziestoletnią ułatwiło oderwanie się 1640 Portugalii. W 1648 Hiszpania musiała uznać niepodległość protest. części Niderlandów, a 1659 — porażkę w wojnie z Francją (pirenejski pokój).
W 1700 wygasła hiszpańska linia Habsburgów, a obsada tronu w Madrycie stała się celem walki w hiszpańskiej wojny sukcesyjnej 1701–14. Wygrali francuscy Burbonowie (Filip V), ale Hiszpania utraciła głównie na rzecz Austrii wszystkie dotychczasowe posiadłości w Europie. Królowie z nowej dynastii podjęli dzieło unowocześnienia i centralizacji kraju, w duchu oświeconego absolutyzmu. W polityce międzynarodowej utrzymywano ścisły sojusz z Francją. Zwiększyły się też wpływy kultury francuskiej. Po nieudanej próbie powstrzymania ekspansji wpływów rewolucyjnej Francji Karol IV i królewski faworyt M. Godoy niemal całkowicie podporządkowali politykę sojusz z Paryżem. W 1808 Napoleon I zmusił Karola IV i jego syna, Ferdynanda VII, do abdykacji, a tron przekazał swojemu bratu Józefowi. 2 V 1808 powstanie w Madrycie rozpoczęło wojnę o niepodległość 1808–14. Nowy reżim zyskał on poparcie niewielkiej części społeczeństwa. Powstały regionalne junty obrony oraz Junta Centralna, pełniąca funkcję rządu narodowego. Kortezy proklamowały 1812 w Kadyksie pierwszą konstytucję hiszpańską o liberalnym charakterze. Działania partyzanckie (guerrilla) oraz interwencja wojsk brytyjskiego marszałka A. Wellingtona doprowadziły do wyparcia 1814 Francuzów z Hiszpanii.
Po powrocie 1814 na tron Ferdynand VII zniósł konstytucję, wszczął prześladowania liberałów i przywrócił rządy absolutne. Liberalna rewolucja 1820–23 zmusiła króla do uznania konstytucji 1812, została jednak stłumiona przez wojska francuskie interweniujące na zlecenie Świętego Przymierza. W 1808–24 trudna wewnętrzna sytuacja Hiszpanii ułatwiła większości kolonii wyzwolenie się spod hiszpańskiego panowania. Porażka konserwatywnych karlistów w serii wojen domowych 1833–39, 1847–49, 1872–76 oznaczała sukces liberałów, rządzących za czasów Izabeli II, na przemian z wojskowymi dyktaturami. W 1868 w wyniku przewrotu wojsk. została obalona Izabela II; wybrany 1870 na tron Amadeusz I Sabaudzki, nie mogąc zapanować nad zamętem politycznym, 1873 abdykował; proklamowano krótkotrwałą I republikę. W 1874 kolejny przewrót przywrócił na tron Burbonów (król Alfons XII); podstawą rządów restauracji stał się kompromis między bogatym mieszczaństwem a posiadaczami ziemskimi, który zapewnił Hiszpanii na półwiecze względny spokój wewnętrzny. Powstały pierwsze partie polityczne, w tym 1879 Hiszpańska Socjalistyczna Partia Robotnicza (PSOE). W 1898 w wyniku wojny z USA Hiszpania utraciła ostatnie posiadłości kolonialne w Ameryce i Azji. Uzyskała natomiast nowe posiadłości w Afryce (ob. północne Maroko, Sahara Zachodnia, Gwinea Równikowa).
Klęska 1898 wywołała głęboki wstrząs wśród intelektualistów szukających dróg odrodzenia ojczyzny (pokolenie 1898). Sytuację społeczno-gospodarczą. komplikowały ruchy separatystyczne, silne zwłaszcza w regionach najbardziej rozwiniętych — Katalonii i Baskonii. Podczas I wojny światowej Hiszpania zachowała neutralność. W obliczu powojennego kryzysu gen. M. Primo de Riverę wprowadził 1923, z poparciem Alfonsa XIII, dyktaturę wojskową. Sprzyjający dyktaturze rozwój gospodarczy załamał się 1929 i Primo de Rivera zmuszony był ustapić (1930). Po zwycięstwie republikanów w wyborach municypalnych w IV 1931 Alfons XIII opuścił kraj (nie abdykując).
14 IV 1931 proklamowano republikę. Nowa konstytucja ustanowiła parlamentarny system sprawowania rządów, szeroki zakres praw i wolności (również o charakterze socjalnym) oraz wprowadziła rozdział Kościoła od państwa. W 1932 uchwalono autonomię Katalonii i częściową reformę rolną. Przejęcie rządów w wyniku wyborów 1933 przez ugrupowania prawicowe doprowadziło do wzrostu napięć na tle społecznym i narodowy. Sukces Frontu Ludowego (republikanie, socjaliści, komuniści i lewica katalońska) w wyborach II 1936 wywołał reakcję prawicy. 18 VII 1936 bunt części garnizonów wojskowych przeciw rządowi republiki rozpoczął krwawą hiszpańską wojnę domową 1936–39. Na czele zamachu stanu stanął gen. F. Franco, któremu pomocy w ludziach i sprzęcie udzieliły Niemcy i Włochy, natomiast republice — ZSRR oraz lewicowi ochotnicy z wielu krajów (Brygady Międzynarodowe). Demokracje zachodnie przyjęły politykę nieinterwencji. W III 1939 wojna zakończyła się zwycięstwem nacjonalistów i ustanowieniem w Hiszpanii autorytarnej dyktatury Franco, który przybrał tytuł caudilla, tj. wodza Hiszpanii. Oparł on swą władzę na podporządkowanych mu: armii oraz Falandze Hiszpańskiej, głosząc powrót do tradycyjnych hiszpańskich wartości, w zgodzie Kościołem.
W 1939 Hiszpania przystąpiła do paktu antykominternowskiego; podczas II wojny światowej, mimo bliskich kontaktów z Niemcami i Włochami, zachowała neutralność. Po 1945 znalazła się w izolacji politycznej i gospodarczej, nie uzyskała m.in. do 1955 członkostwa w ONZ. W 1947 w referendum zaakceptowano przywrócenie monarchii z caudillo jako dożywotnim szefem państwa. Okres zimnej wojny umożliwił Hiszpanii z zbliżenie z Zachodem. W 1953 na terytorium Hiszpanii powstały amerykańskie bazy. W 1956 niepodległość uzyskało Maroko — Hiszpania zatrzymała Ceutę i Melillę. Od końca lat 50. powstawały (formalnie nielegalne) Komisje Robotnicze. Trwało napięcie w Baskonii, gdzie nakładały się problemy narodowe i społeczne (ETA) oraz w Katalonii. Na przełomie lat 50. i 60. zapoczątkowano politykę liberalizacji gospodarki oraz ożywiania kontaktów ekonomicznych z Zachodem, a kierowanie gospodarką objęli w dużym stopniu technokraci z Opus Dei. W latach 60. nastąpiła przyspieszona modernizacja i rozwój gospodarki.
W 1969 następcą Franco został proklamowany wnuk Alfonsa XIII, Jan Karol I, który objął tron po śmierci caudilla (XI 1975). Z poparciem monarchy rozpoczął się proces przechodzenia od dyktatury do demokracji parlamentarnej. W 1977 przywrócono wolność zrzeszania się, a wybory parlamentarne przyniosły zwycięstwo centroprawicowej UCD i znaczny sukces PSOE. W 1978 przyjęto konstytucję ustanawiającą gwarancje demokracji politycznej z system rządów parlamentarno-gabinetowych. 1977–83 wszystkie historyczne prowincje Hiszpanii (jako pierwsze Baskonia i Katalonia) otrzymały status regionalnych wspólnot autonomicznych. Proces przejścia od dyktatury do demokracji dokonał się pokojowo mimo próby przewrotu wojskowego 1981. Od 1982 na scenie politycznej dominują PSOE i prawicowy Sojuszu Ludowy (od 1989 p.n. Partia Ludowa, PP) — 1982–96 rządziła PSOE (premier F. González Márquez), 1996–2004 PP (premier J.M. Aznar), od 2004 ponownie PSOE (premier J.L. Rodriguez Zapatero). Powrót lewicy do władzy ułatwiła reakcja społeczeństwa na krwawy zamach terrorystów islamskich w Madrycie w III 2004.
W 1982 Hiszpania została członkiem NATO, 1986 — EWG (od 1993 UE). W 2002 przystąpiła do unii walutowej i wprowadziła euro. Mimo utrzymującego się długo bardzo wysokiego bezrobocia Hiszpania, zwłaszcza w latach 90. osiągnęła duży sukces gospodarczy. Poważnym problemem, zagrażającym jedności państwa pozostają dążenia emancypacyjne Basków i Katalończyków. W VI 2006 przyjęto nowy statut Katalonii bardzo zwiększający jej autonomię.
