Brazylia. Historia

Brazylia. Historia.

Najstarsze ślady osadnictwa na terenach dzisiejszej Brazylii datowane są obecnie na ok. 46 tys. temu. Kraj zamieszkany przez Indian (Tupi-Guaraní, Arawakowie, Karaibowie, Aymoré), został 1500 odkryty przez Portugalczyków (P.A. Cabral) i na mocy układu w Tordesillas (1494) wzięty przez nich w posiadanie (nazwa Brazylii od eksportowanego stąd początkowo drewna zw. pau brasil). Aż do połowy XVII w. Portugalczycy walczyli o te ziemie z Hiszpanami, Francuzami i Holendrami. Do kolonizacji wybrzeża przystąpiono ok. 1530. W 1534–36 podzielono kraj na dziedziczne kapitanie, pozostające pod zwierzchnictwem króla Portugalii, a 1549 powstał urząd gubernatora królewskiego. Pierwszą stolica zostało miasto Salvador de Bahia na północy (do 1762). Do wzrostu wartości Brazylii jako kolonii przyczyniły się zakładane w XVI w. wielkie plantacje trzciny cukrowej i bawełny, na których pracowali sprowadzani masowo z Afryki niewolnicy. W końcu XVII i początku XVIII w. odkryto złoto oraz diamenty w Minas Gerais, Mato Grosso i Goiás. Ekspansja ludności do złotodajnych regionów oraz wyprawy do interioru, organizowane w XVII i XVIII w. w poszukiwaniu niewolników indiańskich i złota, rozszerzyły terytorium Brazylii, co usankcjonował układ z Hiszpanią podpisany 1750 w Madrycie.

W 2. połowie XVIII w. markiz S.J. de Pombal, rządca Portugalii, przeprowadził w Brazylii reformy mające na celu m.in. zwiększenie dochodów czerpanych przez jego państwo z kolonii: 1763 ustanowił wicekrólestwo, uporządkował system skarbowy i sądownictwo, unowocześnił administrację, podjął działania zmierzające do ożywienia gospodarczego ubogich i słabo zaludnionych rejonów, usunął jezuitów i zrównał Indian pod względem prawnym z wolną ludnością. Od końca XVIII w. narastały tendencje niepodległościowe. Regent Portugalii książę Jan, który schronił się w Brazylii przed wojskami Napoleona, 1815 ogłosił Brazylię królestwem, połączonym unią personalną z Portugalią. W 1822 jego syn, Piotr, zerwał z Portugalią, proklamował niepodległość cesarstwa Brazylii i koronował się jako Piotr (Pedro) I, 1824 nadał Brazylii konstytucję. Spadek popularności cesarza, do czego przyczyniła się m.in. wojna z Argentyną o Urugwaj 1825–28, skłonił go 1831 do abdykacji na rzecz małoletniego syna, który 1840 koronował się jako Piotr II. W okresie cesarstwa więzi Brazylii z Portugalią osłabły, natomiast zostały nawiązane ścisłe związki z Wielką Brytanią. Brazylia wzięła udział z Argentyną i Urugwajem w wojnie paragwajskiej 1864–70; w 2. połowie XIX w. rozwinęła się w Brazylii uprawa i produkcja kawy, co spowodowało m.in. masowy napływ imigrantów, głównie z Europy, do pracy na plantacjach, rozwój kolei oraz miast i przemysłu nastawionego na ich obsługę; nastąpiło wyraźne umocnienie pozycji Brazylii wśród państw Ameryki Łacińskiej. W 1888, pod silną presją Wielkiej Brytanii, w Brazylii zniesiono niewolnictwo.

Ukoronowaniem tych zmian stało się obalenie 1889 cesarstwa i ustanowienie republiki, której konstytucja, uchwalona 1891 i wzorowana na konstytucji USA, nadała Brazylii federacyjny charakter. Do I wojny światowej Brazylia przeżywała okres pomyślności gospodarczej i politycznej; w tzw. Starej Republice dominowały stany „kawowe” (gł. Săo Paulo oraz Rio de Janeiro i Minas Gerais) i wielcy właściciele ziemscy. Rozwojowi gospodarczemu sprzyjała nadal masowa migracja z Europy i Azji (1891–1910, w okresie największego jej nasilenia, do Brazylii przybyło ok. 1,5 mln imigrantów). Interior pozostał zacofany, jedynie Amazonię ożywił w 2. połowie XIX i na początku XX w. krótkotrwały boom kauczukowy. W polityce zagranicznej, nastąpiło zbliżenie Brazylii do USA, uregulowano też spory graniczne z sąsiadami, w wyniku czego Brazylia bardzo znacznie powiększyła swoje terytorium. W 1890–1910 liczba ludności wzrosła z 14 do 22 mln. Brazylia brała udział w I wojnie światowej od 1917 po stronie ententy.

Po wojnie pogorszyła się sytuacja gospodarcza, jednocześnie w latach 20. nastąpiło znaczne ożywienie polityczne społeczeństwa: doszło do antyrządowych buntów młodych oficerów (ruch zw. tenentismo), powstał ruch faszyzujący zw. integralizmem oraz ruch komunistyczny. Wielki światowy kryzys gospodarczy zaostrzył konflikty wewnętrzne. Rewolucja 1930 zapoczątkowała populistyczne rządy G. Vargasa, którego poparli młodzi oficerowie działający w imię sanacji i modernizacji Brazylii. Stopniowo koncentrując władzę w swoich rękach, Vargas dążył do gosp. i politycznej emancypacji Brazylii. Jego rządy spowodowały nasilenie działań opozycji, m.in.: 1932 — rewolucja paulistowska (oligarchów z Săo Paulo), 1938 — próba zamachu stanu integralistów.

W 1937 Vargas dokonał przewrotu i został dyktatorem ustanowionego wówczas tzw. Nowego Państwa (1937 korporacyjna konstytucja), którego podstawę stanowiła nacjonalistyczna polityka gospodarcza i wzrost roli państwa w gospodarce. Podczas II wojny światowej do 1941 Vargas prowadził chwiejną politykę zagraniczną, lecz 1942 wypowiedział wojnę Niemcom i Włochom Brazylia odegrała w wojnie ważną rolę jako zaplecze surowcowe i baza wypadowa. Jako jedyny kraj Ameryki Łaciński, który wysłał własny Korpus Ekspedycyjny do Włoch. Po wojnie, pod silną presją USA, Vargas został obalony (1945), ale już po wyborach 1950 powrócił do władzy, dążąc do ograniczenia wpływów kapitału zagranicznego. Pod presją działań opozycji 1954 popełnił samobójstwo. Podczas rządów J. Kubitschka nastąpił szybki wzrost gospodarczy o charakterze inflacjogennym, przy znacznym napływie kapitału zagranicznego. Symbolem tych rządów stała się budowa nowej stolicy, Brasílii. Podjęte przez jego następców próby przezwyciężenia ujemnych skutków przyspieszonego wzrostu gosp. i przeprowadzenia dalszych reform przerwał 1964 wojskowy zamach stanu, który zapoczątkował 20-letni okres rządów generałów.

Prawicowy i proamerykański rząd marsz. H. Castello Branco (do 1967) odrzucił konstytucję i działał na mocy Aktów Instytucjonalnych; zawiesił prawa i wolności obywatelskie, rozwiązał wszystkie partie i związki zawodowe, dopuszczając jedynie działalność nowo utworzonych partii: rządowej i opozycyjnej. Konstytucje z 1967 i 1969 wzmocniły centralizm i utrwaliły autorytarno-biurokratyczne rządy wojskowych. Od końca lat 60., dzięki strategii „otwarcia” gospodarki brazylijskiej i wykorzystaniu pomyślnej koniunktury światowej oraz przy napływie obcego kapitału osiągnięto wysokie tempo wzrostu, które utrzymało się aż do pierwszego „szoku naftowego” 1973. Po 1974 stopniowa liberalizacja polityczna, zw. aberturą ['otwarcie']. Spadek tempa wzrostu i gwałtowny wzrost zadłużenia doprowadziły 1982 do głębokiego kryzysu; niemożność sprostania mu była gł. przyczyną przekazania 1985 władzy politykom cywilnym (prezydent J. Sarney).

W polityce gospodarczej tzw. Nowej Republiki formułowano różne plany, niezdolne na trwałe rozwiązać problemów zadłużenia, stagnacji i inflacji. W 1988 przyjęto nową konstytucję. W dramatycznej sytuacji wewnętrznej prezydent F. Collor de Mello (od 1990) doprowadził do przyjęcia przez Kongres Narodowy pakietu daleko idących reform w dziedzinie gospodarki i zarządzania, ale wobec niezdolności przeforsowania ich realizacji, zamieszany w aferę korupcyjną, 1992 podał się do dymisji. Reformy społeczno-gospodarcze (Plan Real) zaczęto wdrażać z większym powodzeniem od czasu objęcia 1993 Ministerstwa Finansów przez F.H. Cardoso, a wprowadzony 1994 real stał się mocną walutą. Cardoso już jako prezydent (od 1995) przeforsował poprawki do konstytucji pozwalające na liberalizację gospodarki, prywatyzację i reelekcję prezydenta, co umożliwiło mu 1998 wybór na kolejną kadencję. Skutki kryzysu globalnego systemu finansowego dotknęły także Brazylię, która w końcu 1998 uzyskała ponad 40 mld dol. USA pomocy. W polityce zagr. w latach 90. XX w. priorytetem stała się integracja z Argentyną, Paragwajem i Urugwajem w ramach ugrupowania Wspólny Rynek Południa (Mercosur). W wyborach prezydenckich 2002 zwyciężył L.I. Lula da Silva z Partii Pracujących, który uważany był za przeciwnika neoliberalizmu i sympatyka ruchów antyglobalizacyjnych, ale prezydent (od I 2003; 2007 reelekcja) zobowiązał się do przestrzegania podjętych przez Brazylię zobowiązań międzynarodowych. Uruchomiono programy publiczne w celu aktywizacji najbiedniejszych; od 2004 stopniowa poprawa sytuacji gospodarczej.