Azja. Warunki naturalne. Ukształtowanie powierzchni
 
Encyklopedia PWN
Azja. Warunki naturalne. Ukształtowanie powierzchni
Azja jest po Europie najbardziej rozczłonkowaną częścią świata; długość linii brzegowej ponad 70 tysięcy km (z wyspami); tylko nieco ponad 70% jej powierzchni stanowi rdzeń lądowy; na półwyspy (największe — Jamał, Gydański, Tajmyr, Czukocki, Kamczatka, Koreański, Indochiński, Indyjski, Arabski i Azja Mniejsza) przypada ok. 8,7 mln km2 (19%), a ok. 2,7 mln km2 (7%) na wyspy (Ziemia Północna, Nowosyberyjskie, Sachalin, Kuryle, Japońskie, Tajwan, Filipiny, Archipelag Malajski, Cejlon i Cypr i in.). Azja ma charakter wyżynno-górski; obszary położone na wys. 300–2000 m zajmują 54,7% powierzchni, obszary wzniesione powyżej 2000 m — 12,9%, niziny — 32,4%, w tym depresje 1,2%; średnia wysokość wynosi 990 m (najbardziej po Antarktydzie wyniesiona część świata); w Azji znajdują się najwyższe góry na Ziemi — Himalaje ze szczytem Mount Everest (8848 m) oraz najgłębsza depresja — Morze Martwe (413,2 m p.p.m., w 1999 roku) i kryptodepresja — jezioro Bajkał (1165 m p.p.m). Młode systemy górskie tworzą 2 łuki: centralnoazjatycki i oceaniczny; łuk centralnoazjatycki rozciąga się od Azji Mniejszej poprzez Kaukaz, Wyżynę Irańską (góry Elburs, Zagros, Hindukusz, Sulejmańskie), Karakorum (2. po Himalajach najwyższe góry Ziemi — K2, 8611 m), Himalaje do Gór Arakańskich i Archipelagu Malajskiego; drugi łuk oddziela wyspowym łańcuchem górskim przybrzeżne morza wschodniej Azji od Oceanu Spokojnego (wulkaniczne góry Kamczatki, Kuryli, Japonii, Filipin). Starsze systemy górskie występują w środkowej, północnej i wschodniej Azji; są to m.in. góry: Tienszan, Ałtaj, Sajany, Stanowe, Wierchojańskie, Czerskiego, Kołymskie, Południowochińskie. Charakterystyczną cechą rzeźby Azji są wysoko położone wyżyny (Tybetańska — najwyżej wyniesiona wyżyna na Ziemi, wysokość 4000–5000 m, Anatolijska, Armeńska, Irańska, Mongolska) i zapadliskowe kotliny śródgórskie (Kaszgarska, Dżungarska, Cajdamska, Turfańska). W północno-zachodniej Azji znajdują się niżej położone wyżyny (Środkowosyberyjska, Pogórze Kazachskie) i wielkie niziny (Zachodniosyberyjska, Turańska). Charakterystyczne są też rozległe niziny aluwialne powstałe w strefach przedgórskich i przybrzeżnych (Mezopotamska, Hindustańska, Chińska, Mandżurska).
zgłoś uwagę
Ilustracje
Darchacka, Kotlina (Mongolia)fot. P. Paciorkiewicz/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Jemen, starasowane stoki pod uprawy nawadniane fot. J. Hohmann/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Indus, dolina górnego biegu rzeki w górach Ladakhfot. E. Dziuk/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Nefud Wielki (Arabia Saudyjska)fot. S. Kałuski/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia