Afryka. Sztuka
 
Encyklopedia PWN
Afryka. Sztuka.
Najstarsze jej ślady w postaci malowideł skalnych (głównie Sahara i Afryka Południowa) pochodzą z okresu paleolitu i neolitu.
Malowidła i ryty przedstawiają sceny związane z hodowlą, łowiectwem, a nawet rolnictwem. W starożytności i średniowieczu pod wpływem kontaktów zewnętrznych i kolonizacji powstały ośrodki bogatej sztuki (wpływy egipskie, fenickie, bizantyńskie); zaznaczył się też wpływ sztuki islamu (głównie w północnej Afryce, częściowo we wschodniej i zachodniej). Powstały sztuki narodowe: marokańska, algierska, tunezyjska, libijska, egipska. Między I a V Kataraktą rozwijała się w Sudanie sztuka państwa Kusz (XXII w. p.n.e.–IV w. n.e.) od XVI/XIV w. p.n.e. związanego z Egiptem. Od ok. VI w. n.e. zaznaczyły się trwające do XIV w. n.e. wpływy chrześcijańskie i przyczyniły się do rozkwitu sztuki zbliżonej do bizantyńskiej. Na południe od Sahary najstarsze ślady sztuki były związane z kulturą Nok. Występowały tu stylizowane rzeźby figuralne z terakoty przedstawiające ludzi i zwierzęta. Podobne figury (w glinie i brązie) występowały w kulturze Gao (ok. VIII w.) w okolicach jeziora Czad. Do najwspanialszych osiągnięć tradycyjnej sztuki Afryki należała sztuka rozwijająca się w miastach-państwach nad Zatoką Gwinejską: IfeBenin. W XVII w. rozkwitła sztuka państwa Aszantów (wyroby z metali szlachetnych, zwłaszcza złota) i Fon (wyroby metalowe, przedmioty kultu, figurki zwierząt obijane srebrną lub mosiężną blachą). Z XVII–XVIII w. pochodzą też figuralne rzeźby kamienne z dawnego państwa Nupe i wyroby z metali kolorowych, odkryte w dolnym biegu Nigru. Poziom wszystkich wyrobów metalowych w Afryce Zachodniej jest niezwykle wysoki. W Afryce Wschodniej rozwijała się sztuka pod wpływem sztuki arabskiej, perskiej, indyjskiej i indonezyjskiej. Wyróżniała się sztuka etiopska oraz sztuka Azanów (XI–XVII w.) z wybrzeża Oceanu Indyjskiego obejmująca obszar od Somalii do Mozambiku, wysp Komorów i części Madagaskaru; sztuka ta łączyła elementy rodzime z wpływami arabskimi i azjatyckimi; powstała interesująca architektura o cechach muzułmańskich; importowano wiele przedmiotów artystycznych, także z Chin. W południowej Afryce najciekawszą grupę zabytków stanowią ruiny Wielkiego Zimbabwe w Mapuubwe. Współczesna sztuka Afryki obejmuje głównie rzeźbę w drewnie i kamieniu, architekturę (konstrukcje drewniane i glinobitne), malarstwo i rzemiosło artystyczne; główną jej cechą jest powiązanie z życiem codziennym, religią i magią. Najpełniej rozwija się rzeźba w drewnie — polerowana lub polichromowana. Charakterystyczne są rzeźby przodków, bóstw, figurki kultowe i zwierzęce, maski obrzędowe; oprócz rzeźb drewnianych występują rzeźby w kości słoniowej, glinie, kamieniu, metalach (odlewane lub kute) — naturalistyczne lub zbliżone do abstrakcji. Najważniejszymi cechami tych rzeźb są: frontalizm, symetria i statyka. W proporcjach występuje charakterystyczne powiększenie głowy, uznawanej za najważniejszą część ciała. Główne ośrodki rzeźbiarstwa to: zachodni Sudan, wybrzeże Gwinei i Kongo. Budowle architektoniczne niskie (nietrwały surowiec), głównie na planie koła i prostokąta. Malarstwo, operujące przede wszystkim kolorem czerwonym, białym i czarnym, służy jako dekoracja architektury lub rzeźb i masek. Znane jest malowanie ciała i tatuaż. Rzemiosło artystyczne zwraca uwagę bogactwem form i motywów; rozwija się tkactwo, ceramika, plecionkarstwo, wyrób przedmiotów ze skóry i z metalu; dynamiczny rozwój pamiątkarstwa.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Ouidah, Świątynia Świętych Pytonów (Benin)fot. M. Witkowska/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Gonder, rezydencja-warownia cesarza Fasiledesa (Etiopia)fot. A. Olej/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Wielkie Zimbabwe fot. T. Kokoszko/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Ryty naskalne z Twyfelfontein koło Khorixas (Namibia), ok. 6000–5000 p.n.e. fot. M. Dzwonkowska/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Jamusukro, bazylika pw. Matki Boskiej Królowej Pokoju (Wybrzeże Kości Słoniowej)fot. J. Wolski/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia