wyspiarskie fauny
 
Encyklopedia PWN
wyspiarskie fauny,
ogół gat. zwierząt występujących na wyspach, charakteryzujące się określonymi przystosowaniami, wykształconymi w drodze ewolucji.
Skład gatunkowy f.w. zależy od położenia geogr., warunków środowiskowych, stopnia izolacji wyspy, jej historii i wielkości; zgodnie z teorią biogeografii wysp liczba gat. jest tym większa, im większa jest wyspa i im jest mniej oddalona od kontynentu; im większa odległość od lądu tym mniejszy dopływ nowych gat. (imigracja), im mniejsza wyspa tym większe prawdopodobieństwo ich wymierania; na małych wyspach brakuje dużych ssaków (zwłaszcza drapieżnych), natomiast nieproporcjonalnie dużo jest gat. ptaków i nietoperzy. U wyspiarskich ssaków występuje tendencja do karłowatości (np. wymarły karłowaty słoń z Sycylii), a u niektórych gadów (waran z Komodo, żółwie słoniowe i legwan mor. z Galápagos) i ptaków nielotnych — do gigantyzmu (np. wymarły nowozelandzki moa, o masie 250 kg); wśród owadów i ptaków często występuje wtórny brak skrzydeł.
Oddzielenie się wyspy od lądu powoduje ubożenie jej fauny, ale wzbogaca się ona w endemity; fauna takich wysp jest bogata również w relikty z czasów sprzed podziału, np. ostoją małpiatek był gł. Madagaskar; na Madagaskarze występują również reliktowe owadożerne (rodzina tenreków) i mięsożerne (fossa) oraz endemiczne ptaki; Australia wraz z Tasmanią, oddzielone od innych lądów, były schronieniem dla przeróżnych torbaczy (tylko tam żyją stekowce); natomiast jedynie na Nowej Zelandii występują tuatary (Sphenodon punctatusS. guntheri); na Celebesie żyją endemiczne ssaki (babirussa, makak czarny Macaca niger i in.), są one jednak blisko spokrewnione ze ssakami z sąsiednich krain. Fauna wysp oceanicznych jest uboga; wszystkie zwierzęta je zamieszkujące pochodzą od przodków, którzy dotarli tam drogą mor.; bardzo dużo jest ptaków, natomiast mało — płazów i gadów oraz dużych ssaków; brak ryb typowo słodkowodnych, np. karpiowatych; słodkowodne ryby Australii, Nowej Gwinei i Celebesu są blisko spokrewnione z gat. mor. lub dwuśrodowiskowymi. Na wyspy pochodzenia wulk., jak: Azory, W. Kanaryjskie, Hawaje i Galápagos zwierzęta nielotne dotarły zapewne gł. dryfując. Wyspy Arktyki i Antarktyki z reguły nie mają własnych endemicznych gat. zwierząt, a tylko takie, które zamieszkują dużą część północnej lub południowej strefy polarnej; są także miejscem gniazdowania lub zimowym schronieniem ptaków (w. Jan Mayen) oraz miejscem rozrodu ssaków płetwonogich. Na wyspach często dochodziło do różnicowania się grupy zwierząt, prowadzącego do powstania z jednego gat. wielu gat. odmiennych pod względem anatomicznym i fizjol., przystosowanych do określonego trybu życia (radiacja adaptatywna); przykładem mogą być tzw. zięby z Galápagos (Geospizinae) i sierpodzioby (hawajki, Drepanididae), które są endemitem Hawajów; jaszczurki z rodzaju Anolis przeszły podobną radiację na poszczególnych wyspach Wielkich Antyli. Wiele gat. zwierząt żyjących na wyspach zostało wytępionych (np. nielotnego gołębia — dronta dodo wytępiono już ok. 1680), pozostałym w większości grozi wyginięcie; ptasim rajem była do niedawna Nowa Zelandia — pozbawiona węży i drapieżnych ssaków, pozwoliła rozwinąć się ptakom kiwi, nielotnym chruścielom, wielkim moa (wytępionym już przez Maorysów), kakapo (Strigops habroptilus) — naziemnej papudze, która oprócz lotu utraciła też zdolność do reakcji podczas zagrożenia, i prawie bezlotnym łazikom (Xenicidae) — z 4 znanych gat. jeden został już wytępiony. Przyrodę większości wysp (poza polarnymi) wyniszczyli ludzie, ale jeszcze większe spustoszenie w składzie fauny spowodowały zwierzęta przez nich wprowadzone: koty, świnie, ichneumony, gronostaje, szczury. Wszystkie nielotne ptaki, jakie jeszcze przetrwały na Nowej Zelandii są zagrożone (dla kakapo stworzono rezerwaty na małych wysepkach); na wielu wyspach tropik. wytępiono już olbrzymie lądowe żółwie.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia