uniwersały kościuszkowskie,
zarządzenia w sprawie chłopskiej, wydane w czasie powstania kościuszkowskiego 1794 przez T. Kościuszkę;
uniwersały kościuszkowskie
Encyklopedia PWN
miały zapewnić masowy dopływ ochotników chłopskich do armii powstańczej; uniwersał wydany w obozie pod Bosutowem (w połowie kwietnia) obniżał pańszczyznę do połowy (najwyższy wymiar — 2 dni w tygodniu); w obozie pod Winiarami (2 V) Kościuszko zmienił tę decyzję, zmniejszając pańszczyznę tylko o 1 dzień; pod Połańcem (7 V, tzw. uniwersał połaniecki) ustanowił instytucję dozorców, którzy mieli sprawować „opiekę rządową” nad chłopami i rozstrzygać spory między dworem a wsią, nadał chłopom wolność osobistą, zapewnił nieusuwalność z ziemi tym, którzy wypełniali świadczenia na rzecz dworu; zmniejszył pańszczyznę od 33% do 50%, całkowicie zawiesił ją w przypadku uczestników powstania; u.k., mimo swej ograniczoności, były bardziej postępowe niż ustawodawstwo Austrii i Prus w sprawach chłopskich.
