populizm

populizm

[fr. < łac. populus ‘lud’],

politol. tendencja społeczno-polityczna (nasilenie określonych przekonań i zachowań), charakteryzująca się wiarą w mądrość i uczciwość prostego człowieka, niechęcią do wykształconych elit, specjalistów, ekspertów, przywiązaniem do prostych wyjaśnień i rozwiązań oraz roszczeniowym stosunkiem do państwa i wyższych warstw społecznych.

populizm opiera się na następujących ideach i wyobrażeniach: stereotypie prostego (zwykłego) człowieka (np. człowieka z ludu, człowieka pracy); stereotypie ludu (utożsamianego z ogółem ludzi prostych, a przy tym skrzywdzonych, tj. biednych, wyzyskiwanych ekonomicznie i uciskanych politycznie); na ujmowaniu ludu nie tylko w kategoriach społ., ale również w kategoriach rel., nar. i przeciwstawianiu go władzy, elitom oraz grupom obcym (klasowo, wyznaniowo, etnicznie); na idealizacji prostego człowieka i ludu, na postrzeganiu i interpretacji świata w kategoriach życia codziennego; na założeniu wyższości tzw. zdrowego rozsądku, głosu ludu, mądrości życiowej zwykłych ludzi, „instynktu mas” itp. nad pojęciami i ideami abstrakcyjny, zwłaszcza teoret.; na prostym utożsamianiu demokracji z przewagą większości, słuszności decyzji polit. z wolą i opinią większości, a sprawiedliwości społ. z hasłami równości społ.; na akcentowaniu emocjonalnych i symbol. form poczucia wspólnoty w danej zbiorowości; na dążeniu do rozwiązywania problemów „zwykłych ludzi” i przezwyciężenia ich wyobcowania z polityki przez negację tradycyjnych instytucji i autorytetów polit. (parlamentu, rządu, partii, prasy, Kościoła), przez odwołanie się przed nimi i ponad nimi do głosu ludu, do opinii zwykłego człowieka. Elementy takiego sposobu myślenia występują w manipulacjach propagandowych różnych sił polit., ale tylko w zestawieniu tworzą odrębną całość — populizm. Geneza populizmu sięga XIX w. Bodźcem dla rozwoju populizmu w Europie były reformatorskie i radykalne społecznie idee i koncepcje dekabrystów, rewolucyjnych demokratów w Rosji i w krajach objętych Wiosną Ludów, programy narodników, próby i przejawy zbliżenia niektórych środowisk inteligenckich w krajach wschodniosłow. do upośledzonych klas i warstw plebejskich (np. hasła tzw. wędrówki w lud w Rosji, chłopomania w literaturze pol., apologia ludu w filozofii oraz w twórczości lit., np. L. Tołstoja). Jako ruch społ. populizm narodził się na kontynencie amer.; za prototyp współcz. form populizmu jest uważany farmerski ruch protestu w USA, zorganizowany w „bezpartyjnej lidze” na przeł. XIX i XX w. oraz w pierwszych dekadach XX w. Szczytowe nasilenie i największy zasięg zyskał populizm w krajach latynoamer. w latach 30. (Brazylia, Meksyk i in.) i 40. XX w. (peronizm w Argentynie).

Termin „populizm” jest też używany jako synonim demagogii, schlebiania masom, odwoływania się do psychologii tłumu, żerowania na irracjonalnych nadziejach, budowania wpływu polit. i jego masowej bazy na rozbudzaniu emocji, iluzji i roszczeń, obietnicach bez pokrycia itd.

Bibliografia

M. KULA Narodowe i rewolucyjne, Londyn 1991;

A. ROCHESTER The Populist Movement in the United States, New York 1943;

V. KHOROS Populism. Its Past, Present and Future, Moscow 1980.