płazy
 
Encyklopedia PWN
płazy, Amphibia,
gromada ziemno-wodnych, zmiennocieplnych kręgowców.
Wyodrębniły się pod koniec dewonu (labiryntodonty) z form bliskich rybom trzonopłetwym lub dwudysznym (kwestia sporna); współcześnie ok. 4900 gatunków. Ciało płazów okrywa naga skóra, zawierająca liczne gruczoły śluzowe oraz jadowe (np. ropuchowate, salamandrowate), a także komórki barwnikowe (zdolność zmiany ubarwienia), czasem także łuski kostne (u marszczelcowatych); dzięki stałej wilgotności i bogatemu unaczynieniu skóra pełni ważną funkcję w oddychaniu (u niektórych oddychanie skórne pokrywa 50% zapotrzebowania organizmu na tlen, natomiast u wszystkich przez skórę jest wydalana znaczna część CO2) — u salamander bezpłucnych zastępuje płuca. Szkielet nie jest całkowicie skostniały; płaska czaszka zestawia się z pierwszym kręgiem dwoma kłykciami potylicznymi, co umożliwia ruch głowy tylko w płaszczyźnie pionowej; płazy należą do czworonogów — kończyny i obręcze barkowa i miedniczna są ukształtowane jak u form lądowych. Serce mają o 2 przedsionkach i 1 komorze (krew tętnicza i żylna nie są całkowicie rozdzielone); w związku z oddychaniem płucnym pojawił się u płazów krwiobieg mały. Narządem wydalniczym są pranercza (u larw przednercza). Zmysł wzroku i słuchu dość prymitywny; w uchu środkowym tylko 1 kostka słuchowa (strzemiączko), w uchu wewnętrznym zgrupowanie komórek czuciowych, reagujących na drgania niskiej częstotliwości; w siatkówce oka obok pręcików czerwonych także zielone. Płazy jako pierwsze kręgowce przystosowały się do środowiska lądowego, lecz przez rozród pozostały związane ze środowiskiem wód słodkich: składanie jaj (skrzeku) w galaretkowej otoczce i rozwój form larwalnych, a także ich przeobrażenie (u płazów bezogonowych kijanki); jedynie u nielicznych, ewolucyjnie wyżej rozwiniętych, rozwój nie wymaga wody, a odbywa się w ciele samicy (np. u alpejskiej salamandry czarnej); u kilku gatunków płazów ogoniastych występuje neotenia (np. aksolotl, odmieniec jaskiniowy). Płazy zamieszkują wszystkie kontynenty, poza strefą klimatu zimnego; w klimacie umiarkowanym na okres zimy, w ciepłym zaś na okres suszy zapadają w stan odrętwienia (sen zimowy). Wyróżnia się 3 rzędy płazów: płazy beznogie (Gymnophiona), płazy ogoniaste (Urodela, Caudata) oraz płazy bezogonowe (Anura).
zgłoś uwagę
Ilustracje
Żaba jeziorkowa, Rana lessonae, gatunek płaza z rodziny żabowatych.fot. P. Fabijański/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia