Modrzejewska Helena, także H. Modjeska, właśc. Jadwiga Helena Misel, po mężu Chłapowska, ur. 12 X 1840, Kraków, zm. 8 IV 1909, Newport (wyspa Bay Island, stan Kalifornia),
matka Rudolfa, najwybitniejsza polska aktorka.
Modrzejewska Helena
Encyklopedia PWN
Debiutowała 1861 w Bochni w zespole amatorskim (zorganizowanym przez K. Łobojkę przy pomocy G. Zimajera), który wkrótce stał się teatrem zawodowym i z nim występowała w wielu miastach Galicji (m.in. 1862–63 we Lwowie, 1865–69 w Krakowie), odnosząc coraz większe sukcesy artystyczne. Następnie przeniosła się do Warszawy i 1869–76 grała w WTR; w okresie tym dzięki swej pozycji, popartej przyjaźnią z M. Kalergis — żoną prezesa WTR S. Muchanowa, wywierała znaczny wpływ na rozwój warszawskiego teatru; jej zabiegi sprawiły, że zaczęto wystawiać dramaty J. Słowackiego, a także dramaty W. Szekspira (w przekładach z oryginału); już wtedy była uważana za najwybitniejszą polską aktorkę. Mimo to 1876 wyjechała (wraz z mężem K. Chłapowskim) do Kalifornii; opanowała język angielski, przyjęła uproszczoną wersję nazwiska — Modjeska i 1877 debiutowała na scenie amerykańskiej w San Francisco (wystąpiła w tytułowej roli w Adriannie Lecouvreur E. Scribe’a i E. Legouvégo); sukces tego debiutu przesądził o jej dalszej karierze; w tymże roku rozpoczęła pierwsze z 26 tournées po Ameryce Północnej; 1883 przyjęła amerykańskie obywatelstwo. W 1880–85 występowała kilkakrotnie w Londynie i odbyła trzykrotnie tournée po Wielkiej Brytanii; 1891 grała w Pradze. Poczynając od 1879 wielokrotnie przyjeżdżała na gościnne występy do kraju, głównie do Krakowa i Lwowa; do Warszawy tylko 4 razy, gdy 1895 zabroniono jej wstępu w granice cesarstwa rosyjskiego, w odwet za patriotyczne przemówienie na Międzynarodowym Kongresie Kobiet w Chicago (potępiła wówczas ostro rządy rosyjskie w Polsce). W 1907 zakończyła działalność teatralną i już tylko parokrotnie występowała z amatorami w Los Angeles, na cele dobroczynne. Była jedną z najpiękniejszych kobiet swej epoki; jej aktorstwo charakteryzował stylizowany realizm oraz dbałość o psychologiczne prawdopodobieństwo i prawdę każdego szczegółu; zachwycano się barwą i melodyjnością jej głosu. Była żarliwą propagatorką twórczości Szekspira; miała w swym repertuarze 17 ról szekspirowskich (m.in. Ofelia — Hamlet, Rozalinda — Jak wam się podoba, Julia — Romeo i Julia, Lady Makbet — Makbet, Viola — Wieczór Trzech Króli), kreowała je wielokrotnie. Ważne miejsce w jej dorobku zajmowały role w dramatach romantycznych, szczególnie Słowackiego (Idalia — Fantazy, Amelia — Mazepa), F. Schillera (Maria Stuart); uznanie zdobyła za kreacje w dramatach H. Ibsena (Nora), S. Wyspiańskiego (m.in. Maria — Warszawianka, Laodamia — Protesilas i Laodamia), A. Dumasa-syna (Małgorzata Gauthier — Dama kameliowa). Ogółem wystąpiła w 260 rolach. Napisała po angielsku pamiętnik Wspomnienia i wrażenia (1910, wydanie polskie 1957); opublikowano również jej listy — Korespondencja (t. 1–2 1965, zawiera także listy jej męża).
