metodologia nauk

metodologia nauk,

w aspekcie pragmatycznym — nauka o metodach działalności nauk. i stosowanych w nauce procedurach badawczych;

w aspekcie apragmatycznym — nauka o elementach i strukturze systemów nauk., tj. o wytworach nauki w postaci pojęć, twierdzeń (prawa nauki), teorii naukowych.Zwykle rozróżnia się metodologię nauk ogólną i szczegółową. Ogólna metodologia nauk bada czynności lub rezultaty poznawcze występujące we wszelkich dyscyplinach nauk., niezależnie od ich rodzaju, zajmując się zwłaszcza sposobami uzasadniania twierdzeń i metodami konstrukcji systemów nauk.; należy ją odróżniać od metodologii w ogólnym znaczeniu (prakseologii), która bada metody umiejętnego (sprawnego) działania w ogóle, a nie tylko działalności naukowej. Zagadnienie odrębności poszczególnych rodzajów nauk i metod w nich stosowanych należy do problematyki szczegółowej metodologii nauk Biorąc za punkt wyjścia określoną klasyfikację nauk, wyróżnia i opisuje ona różne metody postępowania badawczego w nich stosowane oraz ustala normy, którym te czynności muszą odpowiadać, aby ich rezultatem była pełnowartościowa (z punktu widzenia danej nauki) wiedza, dąży także do kodyfikacji norm postępowania poprawnego, tj. realizującego zamierzone cele. Z punktu widzenia metod uzasadniania twierdzeń i budowania systemów rozróżnia się zwykle metodologię nauk dedukcyjnych (formalnych) oraz metodologię nauk empirycznych (przyr. i humanist.). Metodologia nauk dedukcyjnych w swej części pragmatycznej zajmuje się takimi zagadnieniami, jak cel konstruowania teorii dedukcyjnych, motywy przyjmowania aksjomatów itp.; w części apragmatycznej, zw. też czasem metalogiką (lub metamatematyką), bada strukturę i własności systemów dedukcyjnych oraz ich stosunek do opisywanej przez nie rzeczywistości (modelu), obejmuje także semantykę logiczną i składnię logiczną; w aspekcie normatywnym podaje normy budowania języka danej nauki, tj. reguły konstrukcji wyrażeń sensownych, oraz normy ustalające sposoby wyprowadzania twierdzeń (wnioskowania reguły); dzięki temu nauki dedukcyjne przybierają postać systemów sformalizowanych. Przedmiotem badań metodologii nauk empirycznych są metody stosowane w tych naukach (eksperyment, obserwacja, indukcja), baza empiryczna twierdzeń, ich uzasadnianie oraz definiowanie pojęć.

Metodologię nauk można uprawiać dwojako: normatywnie lub opisowo; metodologia nauk pojęta normatywnie zmierza do formułowania norm lub dyrektyw postępowania badawczego, odnoszących się do poszczególnych nauk na podstawie analizy metod stosowanych w badaniach nauk. i ich wyników; natomiast metodologia nauk pojęta opisowo próbuje dociec, jakie dyrektywy badawcze są faktycznie stosowane w badaniach nauk., zrekonstruować i przedstawić w postaci możliwie wyraźnej i precyzyjnej, aby je porównać ze sobą i wyciągnąć wnioski mogące stanowić podstawę dociekań z zakresu normatywnej metodologii nauk Jako odrębna dyscyplina naukowa metodologia nauk powstała w XX w., w wyniku dążenia do przełamania ogólnikowości i spekulatywności tradycyjnej teorii poznania. Jej dociekania rozwijają się na pograniczu logiki i teorii poznania, zachowując swoją specyfikę, podstawowym zadaniem metodologii nauk jest bowiem poszukiwanie odpowiedzi na pytania teoriopoznawcze dotyczące typów nauk. poznania rzeczywistości, procedur poznawczych stosowanych w nauce oraz prawomocności wyników badań naukowych. Określona orientacja filoz. postuluje więc określone wartości poznawcze i wyznacza standardy naukowości, leżące u podstaw dyrektyw metodol. formułowanych przez metodologów nauk. Metodologia nauk opiera się również na badaniach z zakresu szeroko pojętego naukoznawstwa, historii nauki, psychologii i socjologii nauki.

Bibliografia

T. PAWŁOWSKI Z metodologii nauk przyrodniczych, Warszawa 1959;

T. KOTARBIŃSKI Elementy teorii poznania, logiki formalnej, metodologii nauk, Wrocław 1961;

K. AJDUKIEWICZ Logika pragmatyczna, Warszawa 1965;

T. PAWŁOWSKI Metodologiczne zagadnienia humanistyki, Warszawa 1969;

Elementy marksistowskiej metodologii humanistyki, red. J. Kmita, Poznań 1973;

R. WÓJCICKI Metodologia formalna nauk empirycznych, Wrocław 1974.