Malczewski Jacek
 
Encyklopedia PWN
Malczewski Jacek, ur. 14 VII 1854, Radom, zm. 8 X 1929, Kraków,
malarz, jeden z najwybitniejszych przedstawicieli symbolizmu przełomu XIX i XX w..
Kalendarium
Urodził się 14 VII 1854 w Radomiu. W 1872–79 studiował w Szkole Sztuk Pięknych w Krakowie (m.in. u J. Matejki) oraz w École des Beaux-Arts w Paryżu u H. Lehmana. W 1895–1900 i 1912–21 profesor ASP w Krakowie (1912–14 rektor). Współzałożyciel (1897) Towarzystwa Artystów Polskich „Sztuka”, od 1898 członek Secesji Wiedeńskiej, od 1902 — Stowarzyszenie Artystów Polskich, 1908–10 — Grupy Zero. Odbył podróże artystyczne, m.in.: do Włoch (1880, 1890 i 1906), Grecji i Azji Mniejszej (1884, jako rysownik wyprawy archeologicznej K. Lanckorońskiego), Monachium (na przełomie 1885 i 1886 oraz 1892); od 1876 wielokrotnie wyjeżdżał do Wiednia. W ostatnich latach życia często przebywał i malował w Lusławicach. Zmarł 8 X 1929 w Krakowie.
Wczesny okres twórczości
Początki twórczości Jacka Malczewskiego cechuje znaczna różnorodność tematyczna i stylistyczna: portrety, sceny rodzajowe, głównie o motywach wiejskich, pejzaże, kompozycje o tematyce antycznej (przede wszystkim nawiązujące do Homera), mitologiczno-słowiańskiej, również inspirowane Lillą Wenedą J. Słowackiego, bądź biblijnej (Nowy Testament). Równocześnie, już od 1877, Malczewski podejmował problematykę narodowo-martyrologiczną w rysunkach i obrazach poświęconych Polakom zesłanym na Sybir, a nawiązujących do poematu Słowackiego Anhelli i malarstwa A. Grottgera. Wchodzące w skład obszerniejszego cyklu kompozycje o charakterze elegijno-realistycznym bądź naturalistycznym, najczęściej utrzymane w przytłumionej, ciemnej kolorystyce — Niedziela w kopalni (1882 — Muzeum Narodowe, Warszawa), Śmierć Ellenai (1883 — Muzeum Narodowe, Kraków), Umywanie nóg (1887 — Muzeum Narodowe, Poznań), Śmierć na etapie (1891 — Muzeum Narodowe, Poznań) czy Wigilia na Syberii (1892 — Muzeum Narodowe, Kraków), zdominowały pierwszy okres sztuki Malczewskiego. W końcu lat 80. obok nurtu realistycznego, pojawiły się także próby przedstawień poetycko-fantastycznych (cykl Rusałki 1887–88 — Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków; Niespełna rozumu 1888 — Muzeum Narodowe, Poznań) oraz podjęcia problemu źródeł sztuki i twórczości (Sen malarza ok. 1888 — własność prywatna, Introdukcja 1890 — Muzeum Narodowe, Kraków).
Kompozycje fantastyczno-symboliczne
W następnym okresie Malczewski namalował 2 duże, wielofiguralne, fantastyczne kompozycje — Melancholia (1890–94) i Błędne koło (1895–97 — obie Muzeum Narodowe, Poznań), o antynaturalistycznym, symbolicznym programie; w obu dziełach centralnym zagadnieniem jest moc kreacyjna sztuki i rola artysty, rozpatrywana w Melancholii w kontekście narodowym i historiozoficznym, a w Błędnym kole — filozoficzno-egzystencjalnym.
W latach 90. określił też Malczewski własny styl kompozycji krajobrazowej, kreując malarską syntezę ziemi z obrazu pejzażu polskiego nawiedzanego pospołu przez byty realne i nieziemskie (W tumanie 1893–94 — Muzeum Narodowe, Poznań; tryptyk Za aniołem 1901 — Muzeum Narodowe, Kraków). Zainicjował też specyficzny rodzaj symbolicznego portretu, zespalającego realistyczny wizerunek bohatera z dookreślającymi jego osobowość postaciami fantastycznymi oraz imaginacyjnym tłem pejzażu. Malczewski pozostawił liczne portrety, w tym wielu artystów i osobistości okresu Młodej Polski, np.: Portret A. Asnyka z muzą (1895–97 — Muzeum Narodowe, Poznań), Hamlet polski — Portret A. Wielopolskiego (Muzeum Narodowe, Warszawa) oraz portrety F. Jasieńskiego (Muzeum Narodowe, Kraków) i E. Raczyńskiego (Muzeum Narodowe, Poznań) — wszystkie 1903.
Cykle i serie — ojczyzna, sztuka, życie i śmierć
Po 1900, określone na ogół wcześniej przez Malczewskiego zagadnienia ojczyzny, sztuki oraz życia i śmierci, stały się tematem licznych dzieł, połączonych w obszerne, symboliczne cykle i serie obrazów. Najbardziej znane są cykle Thanatos, Polonia, Zatruta studnia i biograficzny — Moje życie. Dla wyrażenia ogólnoludzkich prawd i wartości, Malczewski sięgał też po tematy biblijne, np. do Księgi Tobiasza (Wiosna — Krajobraz z Tobiaszem 1904 — Muzeum Narodowe, Poznań), łączył je z motywami antycznymi i osadzał w kontekście osobistych przeżyć (Autoportret z Tobiaszem i Parkami 1912 — Muzeum Narodowe, Poznań). Malczewski wprowadził do sztuki polskiej ożywcze współistnienie i przekładalność greckiego mitu, przypowieści biblijnej, rodzimego folkloru i — podobnie jak u S. Wyspiańskiego — koegzystencję ich sensu z lokalnym szczegółem historycznym czy personalno-biograficznym. Także dzięki niemu zagościły w polskim pejzażu malarskim i poetyckie postacie antycznego fauna i chimery. Inspirował się też w symbolicznych obrazach m.in. poezją Słowackiego, Asnyka i T. Lenartowicza.
Najbardziej oryginalnym wkładem Jacka Malczewskiego do sztuki europejskiej są bardzo liczne autoportrety w różnorodnych przebraniach i wcieleniach, szokujące malarską ekspresją, patosem i swoistym narcyzmem (autoportrety ze śmiercią bądź z erotycznymi aktami kobiet, Malczewski jako Chrystus w tryptyku Grosz czynszowy 1908 — Muzeum Narodowe, Poznań, czy Malczewski jako artysta w Autoportrecie w białym stroju 1914 — Muzeum Narodowe, Kraków). Dzieła Malczewskiego, symbolisty, malarza-poety, jednego z największych i najbardziej oryginalnych wyrazicieli ducha kultury polskiej, charakteryzuje monumentalność i jasność kompozycji, mistrzostwo i zwięzłość rysunku, niekonwencjonalność wyobrażonej przestrzeni oraz dynamika i siła koloru bądź też liryczne wyciszenie gam barwnych.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Malczewski Jacek, Portret Adama Asnyka z Muzą 1895–97 — Muzeum Narodowe, Poznań fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Malczewski Jacek, Wigilia na Syberii (zesłańców), 1892 — Muzeum Narodowe, Kraków fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Malczewski Jacek, Autoportret z Archaniołem Rafałem, Tobiaszem i Parkami, 1912 — Muzeum Narodowe, Warszawa fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Malczewski Jacek, Ojczyzna, część środkowa tryptyku , 1903 — Muzeum Narodowe, Wrocławfot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Malczewski Jacek, Hamlet polski — Portret A. Wielopolskiego — Muzeum Narodowe, Warszawafot. T. Żółtowska-Huszcza/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Malczewski Jacek, Błędne koło, 1895–97 — Fundacja Raczyńskich, Muzeum Narodowe, Poznańfot. T. Żółtowska-Huszcza /Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Malczewski Jacek, Śmierć Ellenai, 1907 — Fundacja Raczyńskich, Muzeum Narorowe, Poznańfot. J. Kilian/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Malczewski Jacek, Boginka w dziewannach, obraz z cyklu Rusałki, 1888 — Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Malczewski Jacek, Topielec w uściskach dziwożony, obraz z cyklu Rusałki, 1887–88 — Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Malczewski Jacek, Proroctwo Ezechiela, 1919 — Muzeum Sztuki, Łódź fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Malczewski Jacek, Pejzaż z Tobiaszem, 1904 — Muzeum Narodowe, Poznań fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Malczewski Jacek, Rusałki. Opętany, 1887 — Muzeum Narodowe, Kraków fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Malczewski Jacek, Edward Raczyński, 1903 — Muzeum Narodowe, Poznańfot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia