Jelcyn Boris N.

Jelcyn Boris N., ur. 1 II 1931, Butka (obwód swierdłowski), na Uralu, zm. 23 IV 2007, Moskwa,

polityk rosyjski, prezydent Rosji.

Urodził się 1 II 1931 w Butce (obwód swierdłowski), na Uralu. Pochodził z rodziny chłopskiej, z wykształcenia był inżynierem budownictwa. Od 1961 członek KPZR; 1976–85 był I sekretarzem Swierdłowskiego Komitetu Obwodowego partii; 1978–89 deputowany Rady Najwyższej; III 1981 na XXVI Zjeździe KPZR wybrany na członka KC. W XII 1985 został I sekretarzem Moskiewskiego Komitetu Miejskiego KPZR. Na XXVII Zjeździe KPZR (I 1986) wystąpił z żądaniem zmian w centralnym kierownictwie partii oraz ograniczenia przywilejów wysokich funkcjonariuszy partyjnych, co stało się powodem ostrego konfliktu z Biurem Politycznym; X 1987 na plenum KC poddał krytyce Biuro Polityczne, za co XI 1987 usunięto go ze stanowiska I sekretarza Moskiewskiego Komitetu Miejskiego, a II 1988 — z funkcji zastępczej członka Biura Politycznego; XI 1987–V 1989 wiceprzewodniczący Państwowego Komitetu do spraw Budownictwa ZSRR; III 1989 uzyskał mandat deputowanego ludowego ZSRR, V 1990 na I Zjeździe Deputowanych Ludowych został przewodniczącym Rady Najwyższej Rosyjskiej FSRR; VI 1990 pod jego przewodnictwem Zjazd Deputowanych proklamował deklarację suwerenności Rosji; VII 1990 na XXVIII Zjeździe wystąpił z KPZR.

Prezydent, polityka wewnętrzna

12 VI 1991 wygrał wybory na prezydenta Rosyjskiej FSRR; walnie przyczynił się do udaremnienia puczu Nadzwyczajnego Komitetu do spraw Stanu Wyjątkowego VIII 1991 (tzw. pucz Janajewa); X 1991 stanął na czele rządu Rosyjskiego FSRR i przedstawił program radykalnych reform, mających na celu zbudowanie gospodarki wolnorynkowej i demokracji. W XII 1991 z przywódcami Ukrainy i Białorusi zawarł tzw. porozumienia białowieskie, dające początek Wspólnocie Niepodległych Państw i oznaczające faktyczny rozpad ZSRR. W 1992–93 dążył do umocnienia władzy prezydenckiej, podporządkował sobie wojsko (od V 1992 był głównodowodzącym Sił Zbrojnych Rosji), próbował ograniczyć kompetencje Rady Najwyższej; w referendum IV 1993 zaufanie do linii politycznej prezydenta wyraziła większość głosujących; IX–X 1993 doszło do najostrzejszego konfliktu pomiędzy prezydentem i parlamentem (walki na ulicach Moskwy, użycie sił zbrojnych do stłumienia buntu Rady Najwyższej, rozwiązanej przez niego na mocy dekretu 21 IX); zapoczątkowało to odejście od deklarowanych na początku kadencji zasad demokracji i spowodowało zerwanie z politykami opcji demokratycznej; ostatecznie przypieczętowała to rozpoczęta XII 1994 interwencja zbrojna w Czeczenii; XII 1993 na mocy nowo przyjętej konstytucji prezydent uzyskał bardzo szerokie kompetencje.

W sprawie rozbrojenia, ustąpienie

Na pierwsze lata prezydentury Jelcyna przypadają ważne porozumienia w dziedzinie rozbrojenia; Rosja, dysponująca postsowieckim arsenałem nuklearnym, przejęła także międzynarodowe zobowiązania ZSRR, podpisała 1993 ze Stanami Zjednoczonymi układ START II o dalszej redukcji strategicznej broni ofensywnej. W VII 1996 Jelcyn wygrał wybory prezydenckie; wspomagające jego kampanię wyborczą grupy finansowe stały się po wyborach filarem władzy; z powodu poważnych kłopotów ze zdrowiem Jelcyn nie kontrolował sytuacji politycznej w kraju; V 1998 opozycja parlamentarna wszczęła procedurę impeachmentu wobec prezydenta, zarzucając mu spowodowanie głębokiego kryzysu państwa; ostatecznie w głosowaniu V 1999 wniosek o odsunięcie Jelcyna od władzy nie uzyskał niezbędnej liczby głosów; procedura impeachmentu stała się jednak wyrazem frustracji społeczeństwa zmęczonego niekonsekwentnymi posunięciami władz; 31 XII 1999 Jelcyn złożył rezygnację z urzędu prezydenta Rosji. Zmarł 23 IV 2007 w Moskwie. Autor książek Notatki prezydenta (1994, wydanie polskie 1995), Prezydencki maraton (2000, wydanie polskie 2001).