dochód narodowy
 
Encyklopedia PWN
dochód narodowy,
ekon. miara produkcji wytworzonej w danym czasie za pomocą czynników produkcji należących do obywateli danego kraju (niezależnie od miejsca ich użycia), wyrażona w cenach tych czynników; inaczej — produkt narodowy netto (PNN) w cenach czynników produkcji.
Punktem wyjścia do obliczenia wielkości dochodu narodowego jest wartość produktu krajowego brutto (PKB) w cenach rynkowych. PKB w cenach rynkowych jest sumą wartości dodanych powstałych w danym okresie w poszczególnych procesach produkcyjnych. Stosując jako kryterium podmiot nabywający wytworzoną produkcję, PKB w cenach rynkowych, powstały w danym czasie (t), dzieli się na 4 części:
PKB(t) = C(t) + I(t) + G(t) + EN(t),
gdzie:
C(t) to wartość dóbr i usług nabytych przez krajowe gospodarstwa domowe dla celów konsumpcyjnych (indywidualna konsumpcja, faktyczna konsumpcja);
I(t) (inwestycje brutto, faktyczne inwestycje) to suma wartości dóbr (elementy kapitału trwałego) i usług nabytych przez krajowe podmioty prowadzące działalność gospodarczą (planowane inwestycje) oraz wartości zmiany poziomu zapasów (produktów gotowych, produkcji niezakończonej), w okresie dla którego wyznacza się PKB (nieplanowane inwestycje);
G(t) to wydatki państwa na zakup dóbr i usług, finansowane z przychodów sektora budżetowego, czyli ta część dóbr tworzących PKB, która została nabyta przez państwo;
EN(t) (eksport netto) to różnica między eksportem oraz importem.
Do PKB nie zalicza się wydatków transferowych państwa, np. emerytur i rent, zasiłków dla bezrobotnych, dotacji dla przedsiębiorstw państwowych, kosztów obsługi długu publicznego. Dokonując tych wydatków, państwo nie powiększa bowiem wielkości popytu globalnego. Do PKB nie wliczamy też m.in. transakcji nierynkowych (tzn. dotyczących produktów nie mających ceny rynkowej), transakcji nietowarowych (tzn. produkcji nie przeznaczonej do obrotu rynkowego, wytworzonej dla realizacji potrzeb własnych producenta), transakcji nieproduktywnych (np. transakcji odsprzedaży, transakcji finansowych, czyli np. obrotu papierami wartościowymi, transferów, np. prywatnie ufundowana renta).
Pomniejszając PKB w cenach rynkowych o kwotę podatków pośrednich (np. podatek od wartości dodanej, podatek akcyzowy) oraz powiększając go o państwowe dopłaty do cen niektórych dóbr i usług, otrzymuje się PKB w cenach czynników produkcji. Jest to strumień dochodów z czynników produkcji w danym okresie na terytorium danego kraju (suma płac, zysków, procentów, rent, dochodów gospodarstw domowych prowadzących działalność gospodarczą, dochodów z wykonywania tzw. wolnych zawodów), powiększony o amortyzację (wartość ekonomiczną zużycia kapitału trwałego). Ta miara produkcji znacznie precyzyjniej niż PKB w cenach rynkowych odzwierciedla wartość wytworzonego produktu. Korygując PKB w cenach czynników produkcji o tzw. dochody netto z tytułu własności i pracy za granicą, otrzymuje się produkt narodowy brutto (PNB) w cenach czynników produkcji. Pomniejszając PNB w cenach czynników produkcji o amortyzację, osiąga się PNN w cenach czynników produkcji, czyli dochód narodowy. Jest on zatem sumą dochodów z czynników produkcji uzyskanych przez obywateli danego państwa w kraju i poza jego granicami. W praktyce w wielu krajach matematyczna różnica między dochodem narodowym a produktem krajowym netto w cenach czynników produkcji jest niewielka. Pomniejszając dochód narodowy osiągnięty w danym okresie o podatki socjalne, czyli obowiązkowe składki na ubezpieczenia społeczne (np. emerytalne, zdrowotne) oraz różnego rodzaju fundusze, zyski zatrzymane w przedsiębiorstwach i kwotę podatków od zysków przedsiębiorstw, a ponadto powiększając o tę część wydatków transferowych państwa, która trafia do gospodarstw domowych, można uzyskać poziom bieżących dochodów gospodarstw domowych (dochody osobiste). Pomniejszając z kolei dochody osobiste o kwotę podatków osobistych (o podatki o charakterze bezpośrednim np. podatek dochodowy od osób fizycznych, podatki majątkowe) oraz o bieżące wydatki konsumpcyjne (C(t)), uzyska się poziom bieżących oszczędności gospodarstw domowych, będących częścią oszczędności tworzonych w gospodarce w danym czasie. Aby odnieść poziom dochodu narodowego z roku t do poziomu z roku t−1 należy dla roku t wyznaczyć tzw. realny dochód narodowy (dochód narodowy w cenach stałych). Aby to zrobić, należy nominalną wartość dochodu narodowego (dochód narodowy w cenach bieżących) z roku t podzielić przez przeciętny poziom cen w gospodarce w roku t, a następnie otrzymaną wielkość pomnożyć przez przeciętny poziom cen z roku t–1 (tzw. rok bazowy). Jeżeli otrzymana liczba jest większa od 100 można mówić o powiększeniu się w roku t bogactwa narodowego w danym kraju. Dla analiz porównawczych w skali międzynarodowej liczy się dochód narodowy na jednego mieszkańca.
Przedstawiona metoda wyznaczania poziomu dochodu narodowego jest stosowana w ramach tzw. Systemu Rachunkowości Narodowej (SNA, System of National Accounts). Ten sposób liczenia jest powszechnie stosowany i zgodny ze standardami organizacji międzynarodowych w tym zakresie.
W krajach Europy Środkowowschodniej, w okresie gospodarki centralnie planowanej, jako podstawową miarę produkcji stosowano produkt materialny netto (PMN). Był to strumień wszystkich, wytworzonych na terytorium danego kraju, produktów materialnych (zarówno finalnych, jak i pośrednich). Do PMN nie zaliczano produktów niematerialnych (np. usług edukacyjnych, usług medycznych). Dochód narodowy stanowił w tych krajach różnicę między wartością PMN a wartością zużytych do jego wytworzenia nakładów o charakterze obrotowym (dóbr pośrednich). Dane dotyczące kształtowania się dochodu narodowego z tego okresu są nieporównywalne z dzisiejszymi.
Dariusz Malinowski
Bibliografia
S. Kuznets Wzrost gospodarczy narodów. Produkt i struktura produkcji, Warszawa 1976;
M. Okólski, I. Timofiejuk Statystyka ekonomiczna, Warszawa 1978;
R.J. Barro Makroekonomia, Warszawa 1997.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia