ateizm
 
Encyklopedia PWN
ateizm
[gr. a- ‘nie’, theós ‘Bóg’],
filoz. poglądy teoretyczne lub postawy praktyczne, negujące istnienie Boga.
Rozróżnia się: 1) ateizm dogmatyczny, kategorycznie zaprzeczający istnieniu Boga (bogów), 2) ateizm sceptyczny, zakładający niemożność udowodnienia jego istnienia (bliski agnostycyzmowi), oraz 3) ateizm praktyczny, negujący ważność samego problemu istnienia Boga. Powyższe formy ateizmu znajdują swoje dopełnienie odpowiednio w: 1) ateizmie polemicznym, czyli antyteizmie, 2) ateizmie semiotycznym, kwestionującym samo pojęcie Boga na podstawie filozoficznej analizy języka, oraz 3) ateizmie antropologicznym, negującym istnienie Boga w imię pełnej afirmacji człowieka. Ateizm jest często utożsamiany z areligijnością, bezbożnością. Terminem ateizm określano np. sprzeciw wobec religii państwowej i oficjalnego Kościoła, indyferentyzm religijny, relatywizm aksjologiczny, „ucieczkę od religii” w sferę prywatności itp. Za „ateistyczne” lub „ateizujące” uważano też wszelkie przejawy desakralizacji życia oraz zaniku praktyk religijnych. W aspekcie religioznawczym ateizm jest przede wszystkim brakiem religii i religijności, a zwłaszcza brakiem wiary w Boga osobowego jako stwórcy Kosmosu i człowieka. W starożytnej Grecji i Rzymie poglądy ateistyczne najczęściej głosili rzecznicy materializmu filozoficznego (Epikur, Lukrecjusz). W Azji Środkowej i na Dalekim Wschodzie ateizm przejawiał się w formie różnorodnych systemów filozoficznych, zarówno materialistycznych (ćarwakowie, lokajatowie w Indiach, klasyczna myśl chińska), jak i spirytualistycznych (sankhja). W Europie ateizm upowszechnił się zwłaszcza we Francji XVII i XVIII w. (P. Bayle, J. La Mettrie, J. Meslier, P. d’Holbach), oraz w Niemczech XIX w. (J. Moleschott, K. Vogt, L. Büchner, E. Haeckel, L. Feuerbach). Pod ich wpływem K. Marks i F. Engels sformułowali tezy ateizmu marksistowskiego, upatrującego genezy religii w źródłach społeczno-klasowych (alienacja) i odcinającego się od ateizmu oświeceniowego. W XIX i XX w. myśl ateistyczna często odwoływała się do wyników nauk ścisłych i przyrodniczych (pozytywizm, scjentyzm), ale również dominowała w twórczości tak różnych myślicieli, jak F. Nietzsche, Z. Freud, C. Lévi-Strauss czy J.P. Sartre. Dominujące w europejskich społeczeństwach postawy konsumpcjonizmu sprzyjały postępom sekularyzacji, a tym samym rozpowszechnianiu się ateizmu, zwłaszcza ateizmu praktycznego. U schyłku XX w., tj. w okresie dominacji świadomości globalnego kryzysu cywilizacji, widoczne były oznaki zmniejszania się wpływów ateizmu na społeczeństwa europejskie i początki procesu delaicyzacji. W ZSRR ateizm jako oficjalna ideologia państwowa był głoszony od 1917. Po II wojnie światowej często nadużywano hasła ateizmu (zwłaszcza w państwach komunistycznych) dla indoktrynacji politycznej i ideologicznej, przypisując ateizmowi rangę jedynego światopoglądu naukowego. Fakt ten pomniejszył ważność sporu filozoficznego o możliwość lub konieczność stawiania problemu tzw. pierwszej przyczyny świata oraz o istnienie transcendencji, przyczyniając się do jego spłycenia i upolitycznienia.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia