analfabetyzm
 
Encyklopedia PWN
analfabetyzm
[gr. analphábētos ‘nieznający abecadła’],
brak umiejętności czytania, pisania i wykonywania 4 podstawowych działań arytmetycznych u osób, które osiągnęły określony wiek. W Polsce dotyczy dzieci od 10 lat, w świetle ustaleń UNESCO — osób w wieku powyżej 15. roku życia.
W zależności od stopnia i zakresu analfabetyzmu istnieją takie jego rodzaje, jak: całkowity i połowiczny, a także wtórny, społeczny i funkcjonalny. Analfabeta całkowity nie potrafi w ogóle czytać i pisać. Półanalfabeta ma pewne umiejętności w zakresie czytania i pisania, ale ich nie potrafi w pełni wykorzystać. Analfabetyzm wtórny jest brakiem umiejętności czytania i pisania u osób, które już kiedyś umiały czytać i pisać. analfabetyzm społeczny przejawia się w życiu osoby, posiadającej wprawdzie umiejętność czytania i pisania, ale zamkniętej na sprawy świata i środowiska, będącej więźniem własnej niewiedzy. Analfabetyzm funkcjonalny jest niezdolnością rozumienia tekstów pisanych, które najczęściej występują w codziennym otoczeniu, brakiem umiejętności niezbędnej do zrozumienia i wypełnienia dokumentów i formularzy, jakimi człowiek powinien posługiwać się w codziennym życiu, oraz nieumiejętnością wykonywania prostych obliczeń arytmetycznych. Występuje również złagodzona postać analfabetyzmu, zwany półanalfabetyzmem funkcjonalnym, oznaczająca niezdolność rozumienia sensu i związków logicznych pomiędzy częściami prostego tekstu, bardzo mały zasób pojęć podstawowych oraz posługiwanie się językiem gwarowym, ubogim składniowo i słownikowo.
Z danych UNESCO wynika, iż w skali ogólnoświatowej można odnotować w liczbach względnych spadek analfabetyzmu (44,3% — 1950, 39,3% — 1960, 34,2% — 1970 i 28% — 1990). Tym niemniej w krajach rozwijających się systematycznie wzrasta liczba analfabetów: 1985 — 907 mln, 1990 — 916 mln, 2000 — 919 mln. O poziomie analfabetyzmu decydują przede wszystkim czynniki ekonomiczne, ale także społeczne i kulturowe. Najwięcej analfabetów jest w krajach azjatyckich, gdzie 2000 było ich 600 mln, a w dalszej kolejności w krajach afrykańskich (136 mln). Według danych UNESCO (2000) w krajach arabskich było ok. 40% analfabetów, w Azji Południowo-Wschodniej — 44,7%, w Afryce subsaharyjskiej — 39,7%, w Azji Wschodniej i Oceanii — 13,4 %, w Ameryce Łacińskiej — 11%, w Europie Środkowo-Wschodniej — 3,8%, w Ameryce Północnej i Europie Zachodniej — 1,4%, w Azji Środkowej — 0,4%. W Polsce 1921 było 33,1% analfabetów, 1931 wskaźnik ten zmniejszył się do 23,1%, po II wojnie światowej liczbę analfabetów szacowano na ok. 3 mln (7,8%). Jeszcze 1960 powszechny spis ludności wykazał wśród osób powyżej 50. roku życia 645 tysięcy analfabetów całkowitych i 270 tysięcy półanalfabetów. W 1988 w Polsce wskaźnik analfabetyzmu wyniósł 2%, zmniejszając się 2003 do 0,2%. O postępach w likwidacji analfabetyzmu decydują nie tylko akcje alfabetyzacji dorosłych, ale także — jeśli nie przede wszystkim — upowszechnienie kształcenia na poziomie podstawowym. Duże zasługi w walce z analfabetyzmem położyła UNESCO, która inspiruje i aktywnie wspiera wysiłki poszczególnych państw w realizowaniu programów powszechnej alfabetyzacji oraz koordynuje je na forum międzynarodowym.
Bibliografia
J. LANDY-TOŁWIŃSKA Analfabetyzm w Polsce i na świecie, Warszawa 1961;
E. FAURE i in. Uczyć się, aby być (Raport Międzynarodowej Komisji ds. Rozwoju Edukacji UNESCO), Warszawa 1975;
La lutte contre l’analphabétisme dans le monde, Paris 1982;
Eine Alphabetisierte Welt, Genf 1990.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia